ölmüş eşek kurttan korkmaz yahut özgürlük üzerine

özgürlük öyle çok da metaforlarla anlatılacak bir şey değildir aslında. ama bu atasözü kafamı kurcalıyor son birkaç gündür. (hayır ölmüş bir eşek değilim en fazla ölmek üzere olan bir eşek olabilirim ben şu an) basit bir atasözü değil bu bence. dostoyevski "suç ve ceza"da korku eşiğini aşmaktan bahseder. ancak korku eşiğini aşanlar gerçekten özgür olabilir dosto'ya göre. (dostoyevski'ye laubali bir şekilde dosto dememi yadırgamayın a dostlar.çünkü şu hayatta belki de en çok teşrik-i mesaide bulunduğum kişiyle bırakın da biraz laubali olayım) ölmümü göze almış biri için korku yoktur artık ve bu kişi istediğini yapabilmeye de hak kazanmıştır. neitzsche böyle birini biliyordu: napolyon! dosto da böyle bir karakter yarattı: reaskolnikov. "kendinde her şeyi yapma gücünü bulan kimse" (neitzsche buna "übermensch" diyecekti) dosto aslında bu tip insanlardan korkuyordu. toplumun genel işleyişi adına bu tip her şeyi göze almış insanlar tehlikeliydi ona göre. bu yüzden raskolnikov'a nedamet getirtti; krilov'u da intihar ettirdi dosto. bir benzerini de turgenyev yaptı bazarov'a. (canım bazarov nasıl da kıydı sana anna sergeyevna)

(ey bu satırları okuyan, biraz karışık yazıyorum peşin söyleyim. öncelikle mnceden hazırlamadan yazıyorum bir de günlerdir kesik kesik uyumanın (uyuyamamanın da denebilir) verdiği korkunç bir yorgunluk ve baş ağrısı var ona göre yani)

neyse ne diyordum allahsız anna sergeyevna allahsız karı yapılır mıydı lan bazarov gibi bir adama ha yapılır mıydı lan mı diyordum?

özgür insan tehlikeliydi rus aydınlanmacılarına göre. karamazov kardeşler'in "The Grand Inquisitor" bölümünde dosto bu tehlikeye nefis bir şekilde işaret eder. özgürlük cehennemdir! ya da ölümdür diğer bir deyişle. sözü burada jean paul sartre'ye verelim. şöyle diyor la nausse'de sartre:

"Özgürüm: Hiçbir yaşama nedeni kalmadı artık bana; denediğim bütün nedenler beni bıraktı; başkalarını da tasarlamıyorum. Daha genç sayılırım, yeniden başlamaya yetecek gücüm var. Ama nereden başlamalı? En şiddetli korkulara, bulantılara düştüğümde beni kurtarır diye Anny’e ne kadar güvenmiş olduğumu ancak şimdi anlıyorum. Geçmişim öldü, Bay de Rollebon öldü, Anny sadece bütün umutlarımı kırmak için geri geldi. Bahçeler boyunca uzanan şu beyaz sokakta yalnızım. Yalnız ve özgür. Ama bu özgürlük ölüme benziyor biraz."

(ne diyordum allahsız anny ulan allahsız karı yapılır mıydı lan bu antoine roquentin'e yapılır mıydı lan)

burada vurgu özgürlük ve onun ölüme benzemesi. tıpkı ata sözündeki gibi değil mi? eşek özgürdür ama ölüdür. tıpkı bazarov gibi tıpkı krilov gibi tıpkı roquentin gibi... korkuların yoksa özgürsün; özgürsen de her şeyi yapabilirsin, iş bu sebepten ötürü albert camus "Should I kill myself, or have a cup of coffee?" diyecektir. dostlar, romalılar, yurttaşlar işte bu sebepten ötürü insan özgür olmamak için çabalar ve fakat tarihi özgür insanlar yazar. sıradan insanlar da özgür insanlara içten içe gıpta ederek kendi konformist dünyalarında yaşayıp giderler. özgürlüğün tek gerçek kriteri vardır: ölüm. başkalarını yahut kendini öldürebilmeyi göze alabilmek diyorum yani? bunu kimileri napolyon gibi milyonları ölüme dürüklemeyi göze alarak yapar kimi bazarov gibi kendini öldürmeyi göze alarak yapar. krilov  gibiler özgür olmak için mücadele ederler. özgürlüğü kazanmayı isterler yani demek istiyorum. ama bir de özgür olmak zorunda kalanlar vardır. hiç istemeseler de hayat onları özgür kılar. burada trajedi vardır, ağıt vardır.
"ağlayın sessiz sedasız can verenlere
otel odalarında otel odalarında"

arrivederci, romalılar, yurttaşlar. başım ziyadesiyle ağrıyor. biraz uyumam lazım

kenar- ı Seine

pek öyle bir şey yazacak havada değilim. ama bugüne tarih düşürmek istedim. 24.02.2015 salı bugün. yağmurlu bir öğleden sonra. hiçbir şey yapmak ya da yazmak gelmiyor içimden. okumak da gelmiyor. niye bugünün önemli olduğunu tabii ki yazmayacam buraya. neyse başlıkla ilgili bi iki şey yazayım ama. Kenar- ı Seine aslında abdülhak hamit tarhan'ın bir şiiri. paris'teki seine nehri'nin kıyısında gördüklerini yaşadıklarını falan anlatır şiirde tarhan; ama ben bundan bahsetmek istemiyorum.

kenar söcüğünün bir anlamı da kucak, sine. Seine nehrinin adı türkçede okunurken "sen" diye okunur. böyle bakınca sen'in koynunda gibi bir anlama da gelebilir şiirin adı. ama ben bundan da bahsetmeyeceğim.

üniversitedeydim bugün. derslere girmedim yine. toki'den bi arkadaş geldi öğleden sonra. onla oturduk biraz. eve geldim sonra.

Seine sözcüğünü okunuşu diyordum türkçede "sen" şeklinde.

bir yerlerim kopuyor seine nehrine akıyor
ihtimal ve muhtemel ölüyorum gencecik.

diyalog gibi ama aslında monolog yani

─  "yalnızca bedel ödemeyi göze alabilenler gerçekten özgür olabilirler" der dostoyevski cinler romanında. tam olarak böyle demez tabii uzun bir tiraddan çıkan sonuç budur. yok bir yere bağlamayacam ya öyle söyledim.

─  sen genelde aklına estiği gibi konuşmazsın vardır altında bir şeyler.

─  yok ya valla öyle aklıma geldi söyledim.

─  o zaman başka bir şey söylemek istiyorsun ama lafa giremedin.

─ birini bu kadar iyi tanımak seni rahatsız etmiyor mu?

─ kim olduğuna bağlı.

─ ben işte.

─ etmiyor.

─ ileride edecektir. hiç kimse çırılçıplak görebildiği birine uzun süre katlanamaz.

─ sen beni tanımıyorsun diyebiliriz demek ki o zaman

─ kim bilir... neyse ya saçma bir yere gidiyor konu. ben aslında başka bir şey diyecektim. hani ben hep gerçekçi biri olduğumu söylerim ya bununla ilgili, sıkılmadıysan tabii

─ yo neden sıkılmışım gibi mi duruyorum

─ bilmem nezaketen soruyorum sanırım birini sıkmak, ona ağırlık vermek fikri beni rahatsız eder hep bilirisin. hele bu sensen.

─  etmiyorsun.

─ kabullenemediğim bazı gerçekler var; yo hayır bunların neler olduğunu değil bu durumun bizzatihi kendisini konuşmak istiyorum. sanıldığının aksine, gerçeği kabullenememe gerçekçi insanlarda gerçekçi olmayanlara göre daha sık görülen bir şey.

─ tam tersi oması gerekmiyor mu?

─ evet ilk bakışta öyle olması gerektiği akla daha yatkınmış gibi duruyor. neden güldüğünü anlayabiliyorum.

─ gülmüyorum, gülümsüyorum. aklıma bir şey geldi. 

─ ne?

─  boşver, alakasız. ne diyordun? neden gerçekçi insanlar gerçeği daha zor kabulleniyor?

─ bunu demiyorum aslında. gerçekçi insanlar, kendileri için kabullenilmesi zor gerçeği daha zor kabullenir diyordum.

─ çünkü?

─ çünkü gerçekçi dediğin insan kabullenemediği gerçeği durum kabul edilemez hale gelmeden önce farkeder ve bu olmasın diye çeşitli önlemler alır, aldığı bu önlemler de gerçekçidir üstelik ve fakat öngürülemeyen bir şey, bir olay - ya da beklenmedik diyelim- durumu altüst eder. bu yeni durum yani yeniden adapte olunması gereken bu durum, gerçekçi kişi için artık tahammül edilmesi gereken bir durum olur. çünkü bu beklenmedik olay gerçekçi olduğunu söylediğimiz kişinin silahlarını elinden almıştır. dünyanın en hzlı koşan yırtıcısıdır çita ama pençeleri olmayan bir çita içib avından hızlı koşmanın bir anlamı yoktur. uzun mu konuştum ya?

─ yo, devam et.

─ gerçekçi insan için gerçeği kabullenilemez hale getiren olay; çita'nın pençelerinin sökülüp doğaya salınmasına denk geliyor. pençeleri olmayan çitanın avını avını farkettikten sonra, onu yakalamak için kovalamasının bir anlamı yok aslında. çünkü onu yakaladığında -ki en hızlı koşucudur yakalayacaktır mutlaka- devirebileceği pençeleri yoktur. gerçekçi insanın durumu da böyle işte, gerçeği biliyor, farkediyor ama bir türlü gereğini yapamıyor. örnek daha da karışıklaştırdı mı ya sanki ne dersin?

─ yo hayır da sözü "aslanın avı ayağına gelir"e bağlayacak gibisin. gülme!

─ ne gülmesi ya

─ gülüyorsun ama.

─ boş ver. şöyle bir şey vardı:
" ─ senin istediğin gibi olmak istedim. ŞİMDİ HER ANIM BAŞKA BİRİ OLAYIM DİYE DUA ETMEKLE GEÇİYOR. olmadığım biri gibi. kim olursa. ... yokum ben. burada bile değilim. bunların hiç önemi yok. yokum ben, yokum. 
arrivederci...

bir günün sonunda arzu yahut albert camus ve intihar üzerine

bugün 17 şubat 2015 salı. net bir tarihle başlamamın sebebi bugün önemli bir şey olduğu için değil sadece yarrak gibi bir gün, kayıtlara geçsin istedim. derse girmedim bugün. yani doktora derslerine gitmedim. sabah okulda hemen her fakülte kantininin önünde çay sigara içtim. sonra eve geldim öğlen önemli bir işim varmış gibi dışarı çıktım sonra tekrar önemli bir işim yoktu oysa. (bilen bilir önemli bir işim varsa o işi yapmam ertelerim ben) neyse bunlardan bana ne diyebilirsin ey bu satırları okuyan. doğru. hakkın var.

sabahları uyanır uyanmaz yani gözlerini açar açmaz düşündüğün ilk şey hayatını siken şeydir. şayet hiçbir şey gelmiyorsa bu anlarda zihnine yani gözünü açaraçmaz ne olduğunu anlamaya çalışıyorsan bir şey düşünmeden şu halde hayatın zaten sikilmiştir aslında. (her halükarda hayatın sikilecek bundan kaçış yok. bunu bazen hissedeceksin bazen hissetmeyeceksin ya da hayatın sikilmiyormuş gibi yapacaksın; hepsi bu.) yaşamak fena halde sağlığa zararlıdır aslında.

                                        resim 1: yaşamak fena halde sağlığa zararlıdır. (temsili)

neyse yaşamak diyordum fena halde sağlığa zararlı. ama yaşıyoruz işte; hep bir gün iyileşiriz umuduyla. iyileşmeyeceğimizi biliyoruz de biliyoruz ve fakat. hastalığı katlanılabilir kılacak küçük oyunlar (bazen tehlikeli oyunlar) icad ediyoruz, sanat üretiyoruz (ya da tüketiyoruz). bir hastalıktan mütevellit acı çekerken ağrı kesici almak gibi yani bir anlamda. bu bahsettiğim hayatı katlanılabilir kılan şeylerden sanatı burada bahis dışı bırakmam gerekiyor çünkü sanatçı değilim ben. ama diğerinden biraz bahsetmek istiyorum yani tehlikeli oyunlar'dan.

"- neden öldü?
- kalpten öldü elbette.
- kalbi mi vardı?
- evet, kalbi olduğu için, oyunları çok ciddiye aldığı için öldü."

oğuz atay'ın tehlikeli oyunlar romanından yaptığım bu alıntıyla; sonda söyleyeceğimi başta söylemiş oldum aslında. dedim ya hepimiz hayatın o biteviye devam eden tekdüzeliğinden kurtulmak için birbirlerimizle oynadığımız oyunlar icad ederiz veya oynarız. bu oyunların hiçbiri tehlikeli değildir aslında. tabii ki birileri bu oyunları ciddiye almıyorsa. oyunlar oynadığınız kişi ya da kişilere dikkat etmelisiniz bu yüzden çünkü her daim bir salak çıkıp sonunda "ne yani bunlar oyun muydu?" diyebilir. bu saatten sonra oyun desen olmaz değil desen olmaz o yüzden kimle oynadığınıza fevkalade dikkat etmelisiniz. sonra bir salağa bile üzülebilir ve onun için ağlayabilirsiniz:

"bize çamaşıra gelen bir fatma hanım vardı, radyoda okunan mevlüde ağlardı. sonra annem de katılırdı ağlamaya. ben onları paylardım, sen anlamazsın derlerdi. gerçekten anlamıyordum nasıl ağlıyorlardı hiçbir şey anlamadıkları halde? şimdi ben de söylediklerimi anlamasalar bile bana ağlamalarını istiyorum. insanları ağlatmanın bu kadar güç olduğunu bilmezdim. aslında kendimi de ağlatamıyordum." (işte böyle aslında. burayı okuyanlardan kaç kişi gerçekten ne demek istediğimi anlayacak bilmiyorum ama öyle işte. anlamasanız da ne yapacağınızı biliyorsunuz artık. anlayan da varsa o zaten ne yapacağını bilmiyordur. bilseydi böyle olmazdı.) yazmaya ara verdim bi sigara yaktım. yotube'dan şarkı dinliyorum bi tane. sen de dinlemek istersen ey kâri aha da bu şarkı:

havalar da ısınamadı bir türlü amına koyim. ayaklarım dondu. sobaya tuttum şimdi ayaklarımı biraz. "...sokağa nasıl çıkılacağını bilmem mesela. bende hayat bilgisi zayıf albayım. bilge bunları bilir, bu bakımdan akıllıdır, birlikte olabilseydik insanlık çok yararlanacaktı bundan. yazık oldu. şimdi yanımda olsaydı böyle üşümezdim albayım; beni bir arabaya bindirirdi hemen. BEN BUNLARA ÇABUK KARAR VEREMEM ALBAYIM. KARARSIZLIĞIMLA YANIMDAKİLERİN CANINI SIKARIM. hava da çok soğudu albayım, eve dönmek istiyorum. biliyor musunuz, bilge beni evde bekliyormuş gibi geliyor bana. yoksa eve dönmek istemiyorum. beni bekleyen yalnızlığı ve karanlığı istemiyorum. bilgeden akıllı olduğum halde neden bu duruma düştüm acaba? neden herkes benden kaçıyor albayım? yaşamasını bilmiyorum da ondan mı? bir dakika albayım karşıdan birileri geçiyor. kadını bilgeye benzettim; peki erkek kim? değilmiş...." bakmayın, bu alıntıdaki asıl vurgu büyük harflerle yazığım yerler değil; asıl vurgu tam da şurası ey kâri: "bilgeden akıllı olduğum halde neden bu duruma düştüm acaba?" sorunun cevabı romandan yaptığım ilk alıntıda var aslında. bilge oyunları ciddiye almamıştı hikmet ise aldı. hepsi bu. ama bu kadar alıntı da biraz fazla diyeceksin biliyorum ama: "siz gerçekten doğru söylüyorsunuz albayım: ben adam olmam. ben, tek başıma yaşamalıyım; başkalarını zehirlememeliyim. dama çıkıp ulumalıyım kurtlar gibi." ben de başkalarını zehirlediğimi düşündüm hep. kendi mutsuzluğuma ortak etmek istediğim insanlar oldu. neyse ki hepsi akıllıydı da yol yakınken (tabii onlara göre yakınken bana göre öyle değildi) oyundan çıkmak istediler. ha sen hala "bir günün sonunda arzu yahut albert camus ve intihar üzerine" bir şeyler dememi mi bekliyorsun ey kâri? ben akşamüstlerinden nefret ediyorum. kışın yine biraz iyi de yaz geliyor akşamüstleri uzadıkça uzayacak ve ben iyice nefret edeceğim. (aramızda kalsın bir de perşembe günlerinden nefret ederim. amına koduğumun gününde hayrıma hiçbir şey olmadı son birkaç aydır) "bir günün sonunda arzu." ahmet haşim'in bir şiiri. bir günün sonunda yani akşamüstü iyi şeyler olsun istedim hep ama olmadı pek. gün boyu oynadığım tehlikeli oyunlardan sonra akşam oldu hep. tıpkı şiirdeki gibi ama "akşam yine akşam yine akşam.." öyle bitip tükenmek bilmeyen öyle biteviye akşam... akşam gerçekti hep. tek gerçekti hatta. yaşamak zorunda olduğum tek gerçek oldu. hayır akşamın karanlığa olan mecazına gönderme yapmıyorum burada. günboyu tehlikeli oyunlar oynayıp sonra akşam geçekle yüzleşmek. tam da bunu kastediyorum. peki ama buradaki gerçek neydi: "oyunlar … gerçeğin en güzel yorumlarıdır. bizim gerçek dediğimiz şey de, bazı güçlükler yüzünden iyi oynanamayan oyunlardır." evet "bazı güçlükler yüzünden" iyi oynayamadığımız o oyunlardı gerçek. fakat başkaları yani ötekiler yani oyuna dahil olmayan ama oyundakilere dışarıdan bakanlar can çekişmekte olan yaralı bir hayvana bakan akbabalar gibi hep bir açıklama, izahat beklerler oyundakilerden. oysa açıklama yapmaya gerek yoktur başkalarına. çünkü sen bir süre sonra onun bir oyun olduğunu unutmuşsundur. iman etmişsindir oyuna da oyundaki kişiye de. oğlunu kurban etmek üzere olan ibrahim'i neden sorgulamayız neden onun bu yaptığını bir akıl hastalığı veya suç gibi değerlendirmeyiz. çünkü hz. ibrahim'e bu çılgınca şeyi yaptıran imanıdır. ve imanı sorgulamak yargılamak kimsenin haddine değildir. sen de oynadığın oyuna iman edersin ama inanmazlar buna ve yargılamak isterler işte yine de. 

meraklı ve dikkatli kâri  "albert camus ve intihar üzerine" kısmı ne oldu bahsetmedin ondan diyecektir ama o kısmı daha sonra anlatacam sanırım. çünkü "kelimeler albayım bazı anlamlara gelmiyor"

tipik haneke değil işte amına koyim

"hiç kimse tarihi değiştirmeden anlatamaz" der ernest renan. bunu kişilere özgülersek -çünkü renan bunu toplumların tarihini yazanlar için söylüyor- hiç kimse kendi kişisel tarihini değiştirmeden anlatamaz diyebiliriz. hatta kendine bile.. kendine bile yalan söyleyebilir insan kendi kişisel tarihinden bahsederken kendine yahut başkalarına. hayatıma bir çeki düzen verme isteği gelir böyle zamanlarda -bugün doğduğum gün ya o bakımdan şey ettim- geçmişi düşünürken aleni hatalı olduğum şeyleri ya yok sayıyorum ya da onları mantığa bürüyecek sebepler buluyorum, hadi uyduruyorum diyelim. neitzsche olsa "insanca pek insanca" derdi buna biliyorum. ama ben neitzsche değilim dahası hayatımda böyle biri de yok; yani neitzsche gibi biri yok. ama -evet ama dedim birazdan kuracağım cümleler bundan önceki kısmı silip atmalı ama atmayacak nasıl mı? aha da böyle- geçmişi düşünürken ben de herkes gibi kendimi temize çıkarıyorum ve fakat bir farkla asıl gerçeği tahrip ettiğim gerçeği bir türlü tahrip edilmiş yeni gerçeği asıl gerçeğin yerine  mutlak bir şekilde ikame edemiyorum. tahrip edilmiş gerçekle asıl gerçek bir arada mutlu mesut (demek isterdim ama değil) duruyor zihnimde öylece. bu da eyleme geçememe gibi bir sonuçla vaz ediyor kendini. bir türlü eyleme geçememe yani. kendimi biraz yüceltip buna aydın hastalığı diyebilirim; ki gerçekten öyledir aydın hastalığıdır eyleme geçememe. kış uykusu filmini izleyenler bilir oradaki aydın karakteri de muzdariptir bundan hamlet de muzdariptir ve daha birçok aydın. ama ben aydın değilim. sadece herkes gibi kendimi mutlak kandırmayı başaramıyorum. ya da çoğu insan gibi diyeyim. kabahati sürekli muhasebecisine atan müflis bir tüccarın iflas etmesinde kendi payı da olduğunu içten içe k-abul etmesi gibi işte. bunu sözgelimi içki masasında arkadaşlarına "alçak muhasebeci yüzünden iflas ettim" diye anlatırken aslında kabahatin kendisinde olduğunu bilmektedir. insanlar ondan madem muhasebecin suçlu tekrar dene iyi bir muhasebeci bulursun dediğinde buna inanır ilk başta ama bir türlü yeniden ticarete atılamaz çünkü ticarette çuvallamasının müsebbibinin kendisi olduğunu biliyordur. olm bak bunları okurken aha ya valla ben de böyleyim diye düşünüyorsan:
1- yarrağımı böylesin amına koyim değilsin.
2- velev ki sen de böylesin burada derman yok yani bi çözüm falan söyleyemeyecem sana bu durumla ilgili siktir git kendi derdine yan
3-beşiktaş adamın amına kor
4- 30 ocak'a girdik an itibariyle. resmi olarak doğum günüm bitti.
5-
6- 5. madde niye boş diyeceksin, belki de. anlatayım..

evin evime karşı evim evine karşı mehmet efendi. bu hikayeyi bilen bilir bilmeyen de işine baksın. bedavaya yok öyle her şeyi anlatmak. onun yerine "yedinci kıta" filminden bahsedeyim biraz. "tipik haneke ya" filmi denir ama lakin ki öyle değildir. film evli bir çiftin bütün eşyalarını parçalamaları üzerine bina edilmiş. bunu salak olmayan herkes anlıyor zaten ama sorun neden eşyalarını parçalıyorlar. (bu arada izlemeyenler için filmin can alıcı sahnesi aha da burda:

https://www.youtube.com/watch?v=sKhIB6R_ZGc

eşya ya da nesne canlı olmayan şahitleridir anılarımızın. bulantı (la nausse) okuyanlar j.p. sartre'nin buna "nesnelerin şahitliği" dediğini anımsar. biz ne kadar değiştirmeye çalışsak da geçmişimizi nesneler sabitlilikleriyle buna müsade etmezler. yani sözgelimi çok mutlu(ymuş) gibi olduğunuz bir yıl dönümünde alınmış bir hediye varlığıyla, değişmez olan varlığıyla bize gerçeği anımsatır. nesneler gerçek şahitlerdir ve asla yalan söylemezler. nesneler varlıklarıyla bize kendimizi mutlu sandığımız anlarda aslında neler hissetiğimizi anlatırlar. biz sormask da.. kendimizi rahat rahat kandırmamıza izin vermezler, gerçeği dayatırlar. ve bir süre sonra tahammül edilemez bir hale gelebilirler. bu yüzden yok edilmeleri lazımdır. hayır burada nesneleri yok ederek onların dayattığı gerçeklikten kurtulmaya çalışmaktan bahsetmiyorum. aksine o nesneleri kırarak gerçekle yüzleşmekten bahsediyorum.

neyse fena halde şarap etkisindeyim. daha fazla yazamayacam...

bunu yazan tosun okuyana kosun...

bay golyadkin, çağrılmayan yakup yahut yeryarılsadaiçinegirseminsanları

kaybetme güzellemesi yapılabilecek bir şey olmamasına rağmen sanat kazananı değil kaybedeni güzelledi hep. bunu iyi yapanlar oldu ben biraz onlardan bahsetmek istiyorum.

"Her neyse, hep, büyük bir çavdar tarlasında oyun oynayan çocuklar getiriyorum gözümün önüne. Binlerce çocuk, başka kimse yok ortalıkta- yetişkin hiç kimse, yani- benden başka. Ve çılgın bir uçurumun kenarında durmuşum. Ne yapıyorum, uçuruma yaklaşan herkesi yakalıyorum; nereye gittiklerine hiç bakmadan koşarlarken, ben bir yerlerden çıkıyor, onları yakalıyorum. Bütün gün yalnızca bu işi yapıyorum. Ben, çavdar tarlasında çocukları yakalayan biri olmak isterdim. Çılgın bir şey bu, biliyorum, ama ben yalnızca böyle biri olmak isterdim. Biliyorum, bu çılgın bir şey."

Salinger'in çavdar tarlasında çocuklar'ıyla başladığımı tabii ki az biraz mürekkep yalayan herkesler anlamıştır. basit bir romandır bu; basit bir insanın hayatını anlatmasından mütevellit bir basitlik ama. holden nam genç arkadaşımız okuldan atılır. her şeyin farkındadır, amansızca dikkatlidir ve masumiyete inanır genç holden. sürekli arabalarından konuşan erkeklerden nefret eder holden; çünkü kadınlar (güzel kadınlar) hep böyle erkeklerle evleniyordur. sonra tüberküloz olur genç arkadaşımız (zavallı necdet, zavallı necdet...)ve sonra "sakın kimseye bir şey anlatmayın. herkesi özlemeye başlıyorsunuz sonra.” diye bitirir genç arkadaşım anlatacaklarını. o kadar sadedir ki roman sadelik bir süs olur ve estetik bir hal almaya başlar. sadelik sadece masumiyete inanalar için bir süs olabilir ki onların başka bir süsü var mıdır ki?

biraz müzik arası verelim mi tam burada.

aslında müzik değil bu tabii ama ne bileyim işte. özellikle 2:14 - 2:40 arası kaybetmişliğin en güzel anlatıldığı sahnelerden biridir belki de. (beni tanıyanlardan biri hatırlatabilir mi ya bi ara zavallı necdet'ten bahsetmek istiyorum "elim bir aşkın pençe- i ızdırabında inleyen" necdet'ten)

gelelim tüm zamanların en kaybedenine: dvoynik yani "öteki" romanının kahramanı bay golatkin'e yani. tabii bir kitabın önüne "tüm zamanların" gibi bir sıfat getireceksek bu kitabın yazarının adının dostoyevski olduğunu söylemeye bile gerek yok sanırım. bu konuda da yalnız değilim freud, nobakov ve hatta dostoyevski'nin kendisine göre de en iyi yazılmış en iyi romandır öteki; yani yakov petroviç golatkin.

"ben salon yaşamının gürültüsünü değil sessizliği severim. salonlarda, çizmelerle parke cilalamayı bilmek gerekir. oradakilerin istediği bunlar, bir de kelime oyunları.. zarif komplimanlar yapmayı da bilmek gerekiyor. oralarda bunları istiyorlar. bu inceliklerin hiçbirini öğrenmedim; vaktim olmadı. ben basit, sade bir adamım, görünüşümde bir parıltı yoktur. bu konularda silahsız bir asker gibiyim"

(dikkatli kari Golyadkin'le Holden Caulfield'in sadelik -düzlük belki de, yahut basitlik mi demeli- ne kadar da benzer olduğunu fark etmiştir. golyadkin'in tanısa çok seveceği sağlam arkadaş olacağı kişi sadece holden değil tabii ki. golyadkin, yakup'la da çok iyi arkadaş olurdu. hani şu "çağrılmayan yakup: Kurbağalara bakmaktan geliyorum, diyip Bunu kendine üç kere söyleyen ve :

Onlar ki kalabalıktılar, kurbağalar
O kadar çoktular ki, doğrusu ben şaşırdım
Ben, yani Yakup, her türlü çağrılmanın olağan şekli
Daha hiç çağrılmadım
Biri olsun "Yakup!" diye seslenmedi hiç
Yakup!
Diye seslenmedi ki, dönüp arkama bakayım
Ve içimden durgun ve çürük bir suyu düşüreyim
Ceplerimdeki eskimiş kağıt parçalarını atayım
Sonra bir güzel yıkanayım da.
Ben size demedim mi." diyen yakup. buradaki kurbağalar "o kadar çok olan kurbağalar yani kim oluyor sence ey kari? yakup'u fark etmeyen bir kez olsun onu çağırmayanlar kim? sen yakup'u farketmedin diye edip cansever de mi fark etmeyecek sandın? golyadkin'i sen görmüyorsan dostoyevski de mi görmeyecekti? )

burada bi müzik arası verelim mi (kibarlıktan soruyom amına koyim verecem yoksa sana mı soracam) vazgeçtim golatkin'in dün adlı şarkısının linkini verecektim ama vazgeçtim. bul dinle amına koyim bana ne.

neyse efendime söyleyim ne diyorduk. bay golyadkin (golatkin ya da) hemen tüm insanlığın en temel hastalığı olan başkası olma hastalığına (şizofreni diyor buna bazıları ben buna sanat diyorum) yakalanmış bi abimizdir. golyadkin tipik bir yeryarılsadaiçinegirseminsanıdır. (bu tamlamayı niye böyle yazdığımı tutunamayanlar'ı okuyanlar bilir. eski bir ekşici piç olarak tutunamayanlar'a selam çaktım burada yani) çok karışık yazıyorum farkındayım ama napalım gece geç saat biraz da şarap içiyom, kırmızı hem de fena kırmızı)
golyadkin her yeryarılsadaiçinegirseminsanı'nda olduğu gibi had sorgular. yani kendi haddini sorgular: "duralarsa bir çuval inciri berbat edeceğinin farkındaydı. öyle de oldu. duraladı ve şaşırdı... şaşırınca kulaklarına kadar kızardı, kızarınca dağıldı, dağılınca bakışlarını yerden kaldırdı, bakışlarını yerden kaldırınca çevresine bakındı, çevresine bakınınca dondu kaldı." golyadkin çağrılmadığı bir davete gittiğinde -ki bu davet zengin ve üst düzeyden bir memurun davetidir- yaşanıyor bunlar. gidip gitmemeye haddi olup olmadığını düşünür epey bir süre golyadkin. gider ama sudan çıkmış bir balık gibi olur "seçkin" davetlilerin önünde. herkes ona bakıyordur ve o :" o anda yer yarılsa hiç tereddüt etmeden, gözünü kırpmadan, son derece büyük bir istekle içine girerdi." işte bu haldedir yani yeryarılsadaiçinegirsem diye düşünmektedir. eyleme geçip geçmeme tereddütü onun kimliğidir adeta. bu yüzden de çok hayal kurar ve olası eylemleri sonucundaki olası sorunları da hep hayalinde çözer golyadkin. bu yüzden o hem bir yeryarılsadaiçinegirseminsanı'dır hem de sorunlarıhayallerindeçözeninsan'dır: "bay golyadkin'in içinde bulunduğu durumu bir dereceye kadar benimsediği belliydi. şöyle düşünüyordu: şu avize, şimdi şu avize yerinden kopsa ve insanların üzerine düşecek olsa hemen atılırım, klara olsufyevna'yı kurtarırırım..." golyadkin, davetsiz olarak gittiği -bin bir tereddütle- yerde kendini oradaki "seçkin" konuklar önünde "rezil" ettiğinde içinden işte bunları geçirmektedir. olağanüstü bir şey olacak; yani avize düşecek, o da davetin en gözde genç hanımının üzerine düşüyordur neredeyse tabii ve golyadkin genç hanımı kurtaracak böylece herkes ona minnettar olacak. tabii hiçbiri olmaz bunların ama golyadkin sorunu yani "rezil" olmasını hayalinde absorbe etmiştir. ve fakat.. heyhat... golyadkin gibilerin aslında olmak istediği insan tam da burada devreye girer. golyadkin ne ise o olamayan bir ikizi (yani öteki ben'i) burada girer devreye. şımarık, züppe, iş bitirici, yalaka, kurnaz bir golyadkin peyda olur romanda birdenbire. golyadkin ne yapamıyorsa golyadkin'in ikizi onu yapabilmektedir. amirlerine yalakalık yaparak kendini sevdirebilmektedir mesela. bu ikiz golyadkin aslında gerçekte yoktur tabii. gerçek golyadkin onu zihninde yaratmıştır ve var gibidir gerçekte aslında. çünkü golyadkin kendisi olarak çevresinde kabul görmemiştir ve o da zihninde "onların" istediği golyadkin'i yaratmıştır. ey onlar! her kimseniz siz tebrikler bir kişiyi daha delirttiniz:
"kahramanımız, kendisine pek  inanmamakla birlikte, düşünüyordu: ah iyi sonuçlansa bu iş! ben.. hayır, iyisi mi öteki taraftan... ya da öyle mi yapsam?... kahramanımız böylece kuşkular içinde, kuşkularının anahtarını arayarak semyonovski köprüsü'ne kadar koştu. oraya varınca sakinleşti, geri dönmeye karar verdi. 'böylesi daha iyi diye' geçirdi içinden. öteki taraftan gidersem daha iyi olacak, yani öyle yaparsam.. şöyle yapacağım: bir yabancı gibi bakacağım duruma. orada her şey bitecek. ben şöyle bir bakıyorum, bir yabancıyım. ORADA NE OLURSA OLSUN SUÇ BENDE OLMAYACAK. evet öyle yapacağım. şimdi öyle yapacağım."  kendi değer yargılarınızla, beğenilerinizle, doğrularınızla yargılayıp sırf sizler gibi değil diye golyadkin gibilerde yarattığınız bu suçluluk hissi yüzünden akıl hastanelerinize "deli" diye aslında sizin gibi olmayanları kapattınız. (ya da canım selim ışık gibi canım van gogh gibi canım mustafa ırgat gibi intihar ettirdiniz.) havalı da bir ad verdiniz onlara "şizofren". sensin şizofren amına koyim. ya bu nasıl bir istektir tanrım: "ORADA NE OLURSA OLSUN SUÇ BENDE OLMAYACAK" bu orası neresidir? cennet mi? golyadkin gibilerin (çağrılmayan yakupların, muhsin kanadıkırıkların, Holden Caulfieldlerin, selim ışıkların, zavallı necdetlerin, makar devuşkinlerin, akaki akakiyeviçlerin... yani) olduğu sizlerin olmadığı yer yani işte orası. orada golyadkinler suçtan vareste olacak.

"selam versem mi vermesem mi? seslensem mi seslenmesem mi? kimliğimi gizlesem mi gizlemesem mi? yoksa ben başka biriymişim gibi bana çok benzeyen biriymişim, ortada bir şey yokmuş gibi mi yapsam? evet, bu ben değilim, ben değilim, o kadar!" bir insanın kendi gibi olmasını onun cehennemi haline getirip ve sonra da ona şizofren, ahlaksız vs. gibi damgalayarak tanrı'nın sevgisini kazanabileceğinizi mi sanıyorsunuz?
yanılıyorsunuz.

"en önemli sözü en sonda yazacağımı sanıyorsan aldanıyorsun hiçbir zaman benden bekleneni vermeyi becerememişimdir bekleyenleri utandırmışımdır daha fazla yazamayacağımı hissediyorum"

kazancı bedih yahut muhsin kanadıkırık

ama ibrahim tatlıses kazandı. (sen kazandın ama ben haklıydım)

dibe vurmak yahut bakhtin yahut turgut özben yahut da nezih ünen

başlığa bi "yahut da nietzsche" eklenebilirdi aslında ama iyice uzamasın diye bi nevi anjambament yaptım ve nietzsche ile ilgili olan kısmı aşağı aldım. (dikkatli kariler bu nietzsche nam alaman feylesofunun adının nasıl yazıldığına dair bir malumatım olmadığını hatırlayacaktır) neyse gelelim asıl mes'elemize:

dibe vurmak tabirini ben uydurdum. aslında uydurmadım da telif tabir konumuna getirdim diyelim.  tabir esasen nietzsche'de (böyle buyurdu zerdüşt'te) ve tutunamayanlar romanında geçiyor. ben bu tabiri bakhtin'in "karnavallaştırma" tabiri yerine kullanacam bundan sonra. (bu ruslar ellerine aldığı her şeyi ruslaştırır, ben de şimdi misilleme olarak onlara ait bir tabiri türkleştirerek ulusumuzun ruslara karşı bir nevi misilleme yapmasını husûle erdiririyorum lan kari) dikkatli kari mevzuya bir tülü giremeyip lafı dolandırdığımı farketmiştir evet öyle biraz. az şey mi lan ama yukarıda saydığım bir sürü şeyi bir araya getirip ortaya bütünlüklü bir şey çıkartmak, olsun o kadar da sabret biraz. (4 kez şey demişim)

şimdi efendim evvela bu "karnavallaştırma"nın ne olduğuna dair malumat vermek icap eder zannımca. bakhtin bu karnavallaştırma mevzuu hakkında  "rabelais ve dünyası" adlı eserinde şöyle der:

"Resmî festivallerin aksine, karnavallar yerleşik düzenden, egemen olan doğrudan geçici olarak kurtulmayı kutlar. Bütün hiyerarşik rütbeler, imtiyazlar, normlar ve yasaklamaların askıya alınışını gösterir. Karnaval gerçek festival zamanıydı; oluşun, değişimin ve yenilenmenin festivaliydi. Ölümsüzleştirilmiş ve tamamlanmış her şeye düşmandı."
buradan hareketle,
nietzsche. böyle buyurdu zerdüşt'te  yukarı çıkabilmek için en dibe vurmaktan bahseder. dibe vurmak: bir nevi hayatın olağan akışındaki şeylerin tamamen olağan dışına çıkmasını imler burada. devamlayın, son derece normal bir hayatı olan tutunamayanlar romanı kahramanı turgut özben hayatı reddeden müntehir selim ışık'ın peşinden giderken bir kerhaneye gider. orada hayatın olağan akışının kabul etmediği her şeyi yapmak üzere bulunmaktadır özben. bir kerhane olması münasebetiyle zina vardır orada sonra kumar oynatır özben, sonra içikiler su gibi akar. normal hayatın tamamen dışına savrulur yani özben'im turgut'um. bu bir nevi bakhtin abimizin karnavallaştırma dediği şeydir aslında bu. burada bir parantez açıp şunu da hatırlatmakta faide var:  rus biçimcileri "alışkanlığı kırma"nın sanatsallığı ortaya çıkardığını söyler. gerçekten de her sanat metni -özellikle de roman- günlük hayatın alışkanlığının kırılmasının bir doğal sonucudur aslında. burada bakhtin "karnavallaştırma" savıyla rus biçimcilerinin "alışkanlığı kırma" tezi aslında örtüşüyor, tezini ileri sürüyorum. aha da sürdüm. (lan kari bu kıyağımı da unutma neler neler öğreniyon ha farkında mısın?) şöyle ki karnaval bir çeşit hayatın olağan akışını kırmadır aslında. değil mi ki karnaval zamanlarında insanlar hiç yapmadıkları şeyleri hiç olmadıkları insanlarmış gibi yaparlar. işte tam da bu yüzden  karnavallar, insanlar için hayatın normal akışını bozmanın adıdır.
neyse bu mühim tespitten sonra biraz toparlayayım söylediklerimi. aslında gerek yok ama olsun. sana salak muamelesi yaptığımı düşünmeni istemem lan kari. sen kaçın kurrasısın... (entel okurlarım burada italio calvino'ya selam çaktığımı farketmiştir) turgut özben'in genelevdeki macerası bir nevi onun dibe vurmasaydı. bu dibe vuruşun gerçekleştiği mekan ve oradaki olaylar bize bir karnavalı çağrıştırmıştı. değil mi ki turgut özben "3 oda 1 salon"da evli-mutlu-çocuklu yaşamaktaydı (dikkatli kari burada demet akalın'a selam çaktığımı fark etmiştir) onun genelevdeki bu atraksiyonu işte karnavallaştırmaydı ve burada dibe vurup yukarı çıkmak istiyordu... ama olmadı... niye olmadı peki burada kilit soru budur. cevabı ben vermeyeceğim. nezih ünen verecek:

şarkıyı dinleme imkanı olmayan kariler için sözlerini de yazayım tam olsun:

alevler dansediyor, meşaleler...
erdemler kapılmışlar rüzgara.
uğuldarken bir toz bir duman,
dağlar taşlar yıkılmakta.

sevgi elden ele bir rus ruleti.
çirkinler takarlarken maskeleri
tutuşuyor güzellikler, dökülüyor.
tüm pespayeler çılgın gibi.

nereden çıktı bu karnaval,
kimler var maskelerin ardında
zamanın son halkası bu kör hayal
büyük küçük dost düşman bir arada

alevler dansediyor, meşaleler...
erdemler kapılmışlar rüzgara.
uğuldarken bir toz bir duman,
dağlar taşlar yıkılmakta.

devler olmuş birer çürük ihtiyar.
cüceler kapmış çelik hançeri.
korkaklarda zafer nidaları...
tufan gibi bir alkış, tezhürat...

nereden çıktı bu karnaval,
kimler var maskelerin ardında
zamanın son halkası bu kör hayal
büyük küçük dost düşman bir arada

doğrayın yürekleri, doldurun kadehleri.
bu bir zafer sarhoşluğu, haykırın türküleri.
gerin artık kanatları
atlayın karanlıklara,haydi gülün bakalım.
sonsuza dek...

düşmenin sınırı yok.
düşmenin sınırı yok.
düşmenin sınırı yok.

evet. buradaöncelikle şarkının adına sonra şarkının klibindeki atmosfere ve sonra da şarkının sözlerinin yukarıda anlatmaya çalıştıklarımla olan bağına dikkat kesil ey kari! özellikle de şarkının sonundaki tekrar eden sözlere dikkat kesil:
"düşmenin sınırı yok.
düşmenin sınırı yok.
düşmenin sınırı yok..."

işte turgut özben bir karnaval ortamında dibe vurup en yukarı sıçramayı umuyorken ne yazık ki nezih ünen'in şarkısının sonunda fısıldar gibi söylediği gerçekle yüzleşecekti: düşmenin sınırı yok. heyhat...
ki bu karnavallar klişe bir benzetmeyle çöl gibi hayatlarımızın küçük vahalarıdır. nereden çıktı bu karnaval dediğimiz anlarımız vardır karnavaldan sonra tekrar çöllerimize döndüğümüzde fark ettiğimiz.

derdini sikeyim yahut 789 üzerine

başlık seni yadırgatmasın lan kari; çünkü birazdan -yani burada yazılanları okuduktan sonra- kuracağın cümleyi başlık yaptım.
"karşıdakinin seni anladığı kadar varsın" diye meşhur bir deyiş var. tam olarak böyle olmayabilirdi söz ama  buna benzer bir şeydi işte) ben tam aksini düşünüyorum kari. yani karşıdakinin seni anlamadığı kadarsın aslında. (yadırgadın di mi? bu kadar erken mi?) belki de anlamadın ne demek istediğimi, salağa anlatır gibi anlatayım bak: diyelim ki içeriği 123456789 olan bir şey anlattım ben sana. sen bunun 123456'ya kadar olan kısımını anladın. yaygın kanıya göre ben bu ifadenin 123456'ya kadar olan kısmıyım. oysa benim demek istediğime göre ise ben aslında tam olarak 789'um. saçma mı geldi sana bu? saçma di mi? peki ama absürt edebiyat dedikleri nedir sanıyorsun? işte tam da bu aslında. beckett, ionesco yahut ne bileyim belki de jean genet bunu dedi ve onu yüceltti insanlar ben diyince mi yadırgadın, aşk olsun hiç adil değilsin ey kari. ben enis batur severim bil isterim ey kari. şöyle der bir şiirinde enis batur:

"Anlaşılmaz oysa insan: Nasıl birdenbire
başlayan yağmur uzaklaşıp gitmişse biz daha
şemsiyeyi açmadan"
buna ne dersin kari? insan anlaşılmazdır. insan senin anladığın kadar değil anlamadığın kadardır. (enis batur'un bu şiirinin adı "gri tavırlar". yani siyah değil beyaz değil gri. insan gridir. siyahı anlarsın beyazı anlarsın ama gri'yi hissedebilirsin anacak.

"...
keskin
duranla eğilip bükülen iç içe geçmiştir sanacak
aramızdan onu anlamaya çalışacak olan." 789'unu anlamaya çalıştığımız insanlar vardır hayatımızda ve onlara aşığızdır aslında ya da hayranız ne bileyim.. benim de 789'unu anlamaya çalıştığım insanlar oldu.

"suyu dinle ateşi yak özledim demek bu"

bu yüzden dikkat kesilmeyi öğrendim. bazı insanların söylediklerinden anlayamadığım kısımları anlamaya çalışmak için dikkat kesilmeyi öğrendim.

"beni vur saatin altında seni seviyorumdur bu"

sonra genele yayıldı her şeye dikkat etmeye başladım. mavi giyen bir kadının sevgiye ihtiyacı olduğunu fark ettim. gülerken kafasını geriye atan kadınların iyi seviştiğini. (vallaha lan var böyle bir şey)

"kov beni kabilenden ama bekliyorum demek bu"

  laf lafı açıyor işte.  çehov (çekov diye okunur) bunu fark ettiğinde yani insanın gerçek söylemek istediklerinin söylediklerinin karşı tarafta anlaşılan kısmında değil de anlaşılmayan kısmında olduğunu fark ettiğinde yani açık uçlu öyküler yazmaya başladı. çünkü insan açık uçludur biz zihnimizde tamamlamaya çalışırız onu. (farkında mısın ey kari şu ana kadar hiç bir eleştirmenin söylemediği bir şeyi söyledim. açık uçlu sanat eserlerinin neden açık uçlu olduğunu biliyorsun artık. e o kadar farkın da olsun.)

kimbilir belki de ben sana kendimden bahsettiğimde kendimi saklamaya çalışıyorumdur. ama sen beni gördün, hem de çırılçıplak.

ne çok aynı şey

ışığı kapatayım ben. ışık açıkken yazamıyorum. önemli bir şey yazacağımdan değil ama yine de bir sıkıntı var içimde. geçtikten sonra "hep aynı şey oluyor" dediğim şeyler var. hayatınıza girmek isteyen insanların hayatınızdan çıkmak istemesi sürecinin bir mantık silsilesi izlemesi gerekmiyor. yani niye girdin niye çıkmak istiyorsun dediğinde o kişinin buna mantıklı bir açıklama yapması gerekmiyor. (genelde girmek isterken mantıklı sebepleri vardır insanların ama çıkarken yoktur pek) bunları salt birliktelikler için değil arkadaşlıklar için de söylüyorum ve hatta daha fazla arkadaşlıklar için. kendisiyle ilgili  kişisel kaygıları baskın insanlarla arkadaşlık yapılmaz, yani zordur da o yüzden; yoksa kötü olur bu insanlar o yüzden  bu insanlarla arkadaşlık yapılmaz demek istemiyorum. hele de bu kaygılar arkadaşlık paydasıyla ilintili konulara dairse iyice zorlu olur bu insanların arkadaşlığı. sende olup olmadığını tam olarak bilmediğin şeyleri paylaşmak neresinden bakılırsa bakılsın saçmadır. (ne diyon la sadede gel dediğini duyar gibiyim ey karî) yani benden arkadaş olmaz. dixi et salvavi animam meam! bilmiyorum işte her neyse sanırım o yok bende. bende olmayan bir şey değer verdiğim bazı insanların hayatımdan çıkmasına neden oluyor. o her neyse bende olsun isterdim. ama yok sanırım. iyi insanlar neye değer verir gerçekten? iyiliğe mi? dürüstlüğe? samimiyete? ve fakat.. neyse.. "nerde bir deniz görsem soyundum" diyordu bir şair (hangi şair olduğunu söylemeyeceğim ara bul amına koyim. gördüğün gibi kötü biriyim ben ey karî )

acımasızca dalga geçiyorum senle ve işte böyle kahkaha atıyorum sana karşı!!

bunu ciddiye almadın di mi ey kari? bu kadar salak olamazsın. birisi gerçek yüzünü göstermiyorsa sana bu onun iki yüzlülüğünden değil de belki senin bir "deniz" olmamandandır, ha olmaz mı? buraya bir yere de yazmıştım daha önce, kimsenin hayatına etki etmeden sessiz sedasız bu dünyadan göçüp gitmek dışında geleceğe dair kendime biçtiğim bir amaç yok bende. 

haytanın biriyim ben, bunu bilsin insanlar

ruhumun peşindedir zaptiyeler ve maliye

kara ruhlu der bana görevini aksatmayan kim varsa

laboratuvarda çalışanlara sorarsanız

ruhum sahte

evi nepal'de kalmış

slovakyalı salyangozdur ruhum

sınıfları doğrudan geçip

gerçekleri gören gençlerin gözünde.

acaba kim bilen doğrusunu? hatta ben

kıyı bucak kaçıran ben ruhumu

sanki ne anlıyorum?

ola ki

şeytana satacak kadar bile bende ondan yok. evet ey kari, üzgünüm istediğin, beklediğin her neyse ihtimal ki şeytana satacak kadar bile bende ondan yok. bundan dolayı beni yargılayamazsın. peki tamam sendeki bu yargılama hastalığının şifası yok biliyorum ama bir iyilik yap bu defalık kendini de yargıla beni yargılarken. çünkü biliyorum "Ne yapsam döl saçan her rüzgarın vebası bende kalacak" ama olsun:

"işte koydum işlemeyi düşündüğüm suçları

sizin geçmiş hatalarınız karşısına.

Ne yapsam

döl saçan her rüzgarın

vebası bende kalacak

varsın bende biriksin

durgun suyun sayhası

yumuşatmayı bilen ateş

öğüt sahibi toprak

nasıl olsa geri verecek

benim kılıcımı."

ben bunları yazarken şunu dinliyorum: sen de dinle ey kari

ilk taşı en mantıklı düşününeniz atsın

"söz vardı başlangıçta" diye başlıyor yuhanna incili. eylem'i yüceltti buna rağmen protestanlar. "ne saçma! Ne budalaca! Dört İncil'den Yuhanna'yı tercih edişim niye?" ismet Özel'i anmamak olmazdı tabii yuhanna'dan söz ederken.  "söyledim ve ruhumu kurtardım." ecinniler (doğrusu "ecinni" olmalıydı aslında) romanında dostoyevski, stavrogin'e söyletir bu cümleyi. vera tulyakova, nazım'a yazdığı bir mektubunu bu cümleyle bitirir. incil'den bir ayet, vera'yla nazım arasında bir köprü kuruyor. yuhanna bir balıkçıydı. onu isa'yla buluşturan ruhunu kurtarma arzusuydu. raskolnikov'u (kimilerine göre raskolnikov, dostoyevski'nin ta kendisidir) sorgu hakimiyle buluşturan hisse benzer bir histi yuhanna'nınki. umdukları gibi olmadı sonuç her ikisi için de. meramlarını anlatamadılar istedikleri gibi ruhlarını teslim etmedikleri kişilere... söyleyip ruhu kurtarmak,  çarlık rusyasından sovyetlere geçiş dönemi romanının başat teması oldu. ehrenburg ve ondan sonra gelenler ruhu kurtarmak yerine dünyayı kurtarmayı tercih etmenin romanını yazdılar. lermantov gibi şairler buna dirense de edebiyat komiserleri ehrenburg ve ardıllarını destekliyordu ne yazık ki... müthiş bir baskı (hatta istibdat bile diyebiliriz buna) uygulandı lermantov gibilere ve ne yazık ki teslim oldu lermantovlar. aslında bu durum başlangıçta "söz" değil action (eylem) olduğunu gösteriyordu bize; çünkü ruhu kurtarmak isteyenler maddi dünyayı kurtarmak isteyenlere yenilmişti, tıpkı rusya ana'nın sovyetlere yenilmesi gibi.


"ve aslında aradıkları şeyi tek bir gülde ya da bir avuç suda bulabilirlerdi. ama gözler göremez. insanın kalbiyle bakması gerekir."

muhsin bey yahut "sen kazandın ama ben haklıydım"

"muhsin kanadıkırık yahut estetik bir kaybediş" olacaktı başlık ama ezginin günlüğü'nün oyun  şarkısı dolandı dilime. orada geçiyordu bu söz: "sen kazandın ama ben haklıydım" muhsin bey tipi kaybedenler hep haklıdırlar ama kaybederler bundan belki de. sevda hanım şöyle der muhsin bey'e: " "mesela bana iş bulmak için koynunuza sokabilirdiniz, e allah biliyor ya ben de girerdim koynunuza. ama siz dürüst bir adamsınız muhsin bey. ne yaptıysanız yaptınız, siz haklısınız." haklıydı muhsin bey.. neyse her neyse. oğuz atay'ın tutunamayanlar ansiklopedisine kafadan giriş yapacak bir güzel abimizdir muhsin kanadıkırık:

"muhsin bey: iyi okur ağbi, gerçekten... üstelik söz verdik!
abuzer: vazgeeeeç... avans vermedik ya, söz verdik. sen bana şöyle hesaplı bi arabeskçi bulman mı?
osman cavcı: ayıb ettin abuzer ağbi, buluruz!
muhsin bey: hayır bulamaz! bizde arabeskçi yok. sen bir şakir'le görüş..."

muhsin bey'in niye kaybettiğini bu satırlarda bulabilirsin ey kari. vurguya lütfen dikkat kesil ey kari. muhsin bey için şarkı söylemenin önkoşulu "iyi okumaktır" mekan sahibi içinse konsamasyonu (sen bunu orospuluk diye oku) iyi yapması. muhsin bey için söz vermek önemliyken mekan sahibi için para vermek önemlidir. abuzer kazandı. ülke artık onların. yok amacım siyasi mesaj vermek değil. kültürsüzlük, kabalık geçer akçe oldu. abuzer kazandı muhsin bey kaybetti. her şey herkes yerli yerinde kalsaydı sorun olmayacaktı ama o bile olmadı. her taraf abuzer'lerle doldu. son muhsin bey'ler yaralı bir şekilde sürekli saklanıyor ve kaçıyor abuzerlerden (ya ne sandın filmi yazan kişi boşuna mı "kanadıkırık" yaptı. kanadıkırık bir muhsin bey ne kadar kaçabilir ki bir abuzer'den ey kâri?)

çiçeklere su verirken onlarla konuşup onlara gerçek sanat müziği dinleten muhsin bey, mayakovski'nin intihar etmeden önce yazdığı son şiirinde dediği gibi:

"aşkın küçük sandalı
hayat ırmağının akıntısına kafa
tutabilir mi!
dayanamayıp parçalandı işte sonunda"

daha ne kadar dayanabilirdi ki? bu arada o çiçeklere su verme sahnesi de ne güzel bir sahnedir tanrım:

" -nasılsınız bakalım
-suyu görünce kendinize geldiniz değil mi?
-efendim... ne dediniz?
-peki başüstüne ... bir daha müziğinize zamanında başlarım ...
-ya siz ?
-siz nasılsınız sevda hanım ?
-bunlar duymasın ama safiye ayla'yı sizin için çaldığımı bilin.
-size özel bir ilgi duyduğumu bilmenizi isterim ..." çiçeğine sevdiği kadının adını verip ona müzik dinleten bir güzel abi işte muhsin abi. muhsin abi, çağrılmayan yakup, selim ışık ve diğerleri için söylenebilecek en güzel söz tabii ki nazım'ın dediği gibi "henüz söylenmemiş olan sözdür" sadece ya kaçıp saklanarak ya da intihar ederek  ancak  "buradayım ulan ben" diyebilenlerin dilemmasını düşün ey kâri! sadece yok olarak ben buradayım diyebiliyorlar. değil mi ki intihar yahut kaçıp gitmek biraz da "ben buradayım" demektir. ben buradayım demek için kendini yok etmek ne yaman çelişkidir tanrım.

neyse geç oldu yarın okul var
. "bir geceyarısı yazıyorum bu mektubu
yalvarırım onu okuma çarşamba günleri"

ha tabii vedayı muhsin bey'in finalindeki nefis şarkıyla yapalım:

talking about a revolution

bir güzel ablamızdır tracy chapman abla. onu ilk kez solculuk oynadığım toy zamanlarda tanımıştım. anlamıyordum pek ne dediğini şarkıda ama devrim diyordu. "fısıltı gibi" devrim diyordu. dünyanın en güzel sözcüğünü denge profiline ulaşmış bir ırmağın akışı gibi söylüyordu: öyle sessiz öyle biteviye. ben devirimi çok sevmiştim ey kari. kimsenin kimseyi aşağılamadığı, hor görmediği bir ülkenin hayali, bana ilk içilen sigaranın verdiği o tarifi namümkün hazzı veriyordu. bu yolda bir ömrü çürütemedim ben; çürütene bin selam olsun. hiç olmayacak bir kadını sevmek gibi hep sevdim ama devrimi. stalin yoldaş meşhur Stalingrad direnişi için moskova radyosundan halka seslendiği son konuşmasını "bayram bir gün bizim sokağımıza da gelecektir" diye bitirir. bayram bizim sokağa da gelecektir bunu biliyor ve istiyorum. ince memed'e kan kusturan abdi ağaların olmadığı bir ülke olacak burası bir gün. joan baez ablanın da dediği gibi "bir gün mutlaka" olacak. bayrağının rengini "abdi ağaların" kanından alacak bir ülke olacak. buna "ütopya" diyor abdi ağa gibiler ve onların kapatmaları. değil mi ki oscar wilde "ütopya ülkesini göstermeyen bir dünya haritasına göz atmaya bile deymez" diyecek.
 "...dikenlidüzü bu düzlüklerden biridir. dikenlidüzü'ne beş kadar köy yerleşmiştir. bu beş köyün beşinin de insanları topraksızdır. cümle toprak abdi ağanındır." abdi ağa'nın toprakları varsa, onu her daim kollayıp koruyan kaymakamları varsa ince memed'in de çelik gibi parlayan gözleri vardır. o gözler abdi ağaların kabusu olacaktır hep, olmuştur da. sıkıldıysan okumaktan biraz müzik arası verelim mi ey kari:

işte böyle ey kari. abdi ağalar varsa ince memed'ler de vardır. abdi ağa uzun çöpse ince memed kısa çöptür. ve eskiden beri "kısa çöp uzun çöpten hakkını alır elbette"

son 53 dakika

"bana sorarsanız, dilediğimi yapacağım bir elli üç dakikam varsa, bir su kaynağına doğru gönlümce yürümeyi seçerim." epeydir ihmal ediyorum burayı. yaklaşık bir yıldır komada yatan berkin elvan bu sabah ölmüş. aklıma saint exupery'nin küçük prens'i geldi. devam edeceğim daha sonra

friedrich hölderlin, genç werther yahut fransız romantizmi

şimdi efendim evvela mahsus selam ederim. bu mühim konuda zihinleri aydınlatmak, gençlere bir yol bir rehber olmak ümidi ve kavliyle alman eşrafından ve ediplerinden  friedrich hölderlin ve werther nam roman kahramanı..
böyle bir giriş tabii ki hoş değil. ne yazacağımı toparlayamadığım için lafı dolandırdığımı mı düşünüyorsun? çok kötü niyetlisin ey kâri...
hölderlin'in hayatının son dönemleri nietzsche'nin son dönemlerine benzer aslında. her ikisi de ağır bir depresyon içinde (hadi çıldırmış diyelim) ömürlerinin sonunu beklediler. ama nietzsche'yle hölderlin kıyaslanamaz, olmaz bu. nietzsche'nin salt ateist olmasından ötürü değil, olmaz işte. hölderlin ve genç werther birbirlerinin kurmacayla gerçekteki karşılıkları gibiler. uçsuz bucaksız "kutsal germen" topraklarının, yeşil, ormanlık vadilerinde herkeslerden (büyük şehirlerdeki herkeslerden) uzak; bir şeyi arayarak, bekleyerek hayatı tüketmekti bu ikisinin yazgısı. hölderlin tanrı'ya bağlıydı. göksel bir bağla bağlıydı ama öyle sıradan bir inanıştan farklı onun inanışı. bundandır azabına son verecek son hamleyi yapmadı; yani intihar etmedi werther gibi.

en tipik şiirlerinden biridir şu:

"çoğu kez bir tanrı kurtarırdı beni
bağırışlarından ve sopalarından insanların,
sonra oynardım güzelce ve güvenle,
korudaki çiçeklerle,
ve havası göklerin
oynardı benimle."

werther kardeşimiz malum "elim bir aşkın pençe-i ızdırabında inlerken" intihar etmeye kara verir ve öldürür kendini. lotte diye yazar, lotte..

"yüz defa, elime bir bıçak alıp sıkışan yüreğimi soluklandıracaktım. aşırı koşturulmaktan dayanılmaz biçimde hararetlenince güdüsel olarak damarlarını ısıran ve böylece soluklanan safkan atlardan sözedilir. çoğunlukla kendimi duyumsayışım böyledir. bir kan damarı açmak istiyorum, bana sonsuz özgürlüğü verecek." böyle yazıyordu bir mektubunda werther. (bende bazı rüyalardan uyandıktan sonra oluyor bu his. şimdi anladın mı "bir düşe uyanıyorum ve ağırdan alıyorum şiddetimi" dizesini neden çok sevdiğimi? bu şiiri yazan şairin de genç yaşta intihar ettiğini falan da anlaman lazım ama) werther'i hölderlin gibi "çoğu kez bir tanrı kurtarmıyordu bağırışlarından ve sopalarından insanların, belki bu yüzden o öldürdü kendini. (yani "küstü öldürdü kendini su. su çürüdü")

"bildiklerimi herkes bilebilir; yüreğimdir, asıl bana ait olan." diye yazar bir mektubunda werther. hölderlin'i kendini dahi tüm alman romantiklerini özetleyen bir cümledir bu ve önemlidir. çünkü bu akla karşı yüreğin galebe çalması alman romantizmini fransız romantizminden ayırdı.

oysa ben bunlardan değil werther'in lotte'nin fiyongunu saklamasından bahsetmek istiyordum: "Bu giysiler içinde, Lotte, gömülmek istiyorum, onlara senin elin değdi, kutsandı; babandan
da bunu istedim. Ruhum, tabutun üstünde süzülüyor. Ceplerim aranmasın. Seni ilk defa
çocukların arasında gördüğüm zaman göğsünde taşıdığın bu soluk kırmızı fiyong - ... - Bu
fiyong benimle birlikte gömülsün" bu fiyongu işte ben asıl bunu anlatmak isterdim şimdi.
 ama olmadı.
yüreğimdekileri değil;
bildiklerimi anlattım yine.

erteleme üzerine yahut yüzleşme korkusu

bir ara yazacam buraya bir şeyler.

tevfik fikret yahut sır içinde sır

"bize bol bol ziya kucakla, getir: 
düşmek, etrafı görmemektendir." 

fikret hakkında bir şey yazacağımdan değil başlığa aldanma. şairliği, şiir anlayışı hakkında bilgi bulmakta pek sıkıntı çekeceğin biri değildir fikret; bu yüzden bu minval üzere bir şeyleri tekrardan burada zikretmenin bir kıymet- i harbiyesi yok. etrafta olmayan bir  bilgi vereyim ama yine de onun hakkında: fikret cesur biriydi. hatta  onun hayatının yüklemi cesarettir desek yeridir. lafı eğip bükmeyen, nabza göre şerbet vermeyen, ikbal için tabasbus etmeyen biriydi o. kimsenin II. Abdulhamit'i eleştiremediği bir dönemde abdulhamit'e suikast girişiminde bulunan kişi için şöyle yazmıştı:

"dâmını beyhûde kurmadın ey şanlı avcı / attın fakat yazık ki yazıklar ki vurmadın"

 fakat her cesur insan gibi (çünkü fikren cesur insanların hayatta karşılığı yoktur) içine kapandı. ama kelimenin tam anlamıyla içe kapandı. kimseyle görüşmedi, konuşmadı. düştü bir anlamda fikret, çünkü etrafı göremiyordu. daha doğru bir tabirle etrafta olan bitene göre kendi konumunu ayarlamıyordu. o günün yükselen değerleri nelerdir, hangi paşaya intisap ikbal getirir vs. gibi etrafta olan bitene göz atmazsan yani "etrafı göremezsen" düşersin; fikret gibi. 

neyse gördüğün gibi fikret'le ilgili bir halt yok burada ya da işe yarayacak bir halt yok. bir anahtar var ama: etrafı kolla ki yükselesin (düşmeyesin) bu tip yükselenlerle ilgili vadideki zambak'ta balzac nefis bir tespit yapar. yazmayım buraya şimdi canın sıkılmasın belki sen de yükselmek için etrafı kollayan birisindir; öyle ya misafir sayılırsın bu blog'ta, asgari nezaketi hak ediyorsun. 
hadi söyleyim de niye bunları anlattığımı anla ey karî: hep bu yönü yüzünden fikret'i kendime yakın hissettim. ha ben de fikret gibi cesurum mu demek isityorum; belki evet. padişaha laf sokacak cesaretim olur muydu bilmiyorum ama kendi hayatımın padişahlarına (söz gelimi okul müdürü, ilçe milli eğitim müdürü, dekan vs. ) lafımı esirgemedim hiç. çoğu maldı zaten. önemsiz. 
kendime yakın hissettiğim biri daha var: orhan veli. orhan veli de fikret gibi hatta belki ondan daha cesur biridir. bu yönü ayrı. onu yakın hissetmem onun her şeyle dalga geçiyor hiçbir şeyi ciddiye almıyor olması. (izninle ben bir kadeh daha şarap alacağım) neyse ne diyordum, ben bu zıkkımı içmiş olmak için içerim. ben kim miyim? "bunu anana sorsana delikanlı" karşısındaki bir şey anlatırken anlattıklarını yiyormuş, onu ciddiye alıyormuş gibi yapan biriyim. bu da benim "persona"m. (sahtekar olduğumu mu düşünüyorsun? ilk taşı en persona'sız olanınız atsın o halde. hazır bu kadar persona demişken ingmar bergman'ın nefis filmini de anmak lazım gelir, şöyle bir diyalog vardır filmde:

var olmayı boş yere hayal etmek. öyleymiş gibi görünmemek, gerçekten olmak. uyanık olduğun her an. tetikte. başkalarına karşı sen ile yalnızken ki sen arasındaki uçurum. baş dönmesi ve sürekli açlık, açığa vurulmak için. içinin görülmesi için... hatta parçalara ayrılmak ve belki de tümüyle yok edilmek için. sesin her tonu bir yalan, her davranış bir aldatmaca, her gülümseme aslında yüz ekşitme.

intihar etmek mi? 
oh, hayır! bu çok çirkin. sen yapmazsın.

ama hareket etmeyi reddedebilirsin. konuşmayı reddedebilirsin. o zaman en azından yalan söylemezsin. böylece düşünceye dalıp, kendi içine kapanabilirsin. artık rol yapmaz, herhangi bir maske takmaz ve yalancı davranışlarda bulunmamış olursun. 

sen öyle sanırsın. ama gerçek inatçıdır. saklandığın yer su geçirmez değildir. yaşam dışarıdan sızar içeri. ve tepki vermek zorunda kalırsın. hiç kimse de bunun gerçek olup olmadığını, sen içten misin yoksa yapmacık mısın diye sormaz. bu soruların önemsendiği tek yer tiyatrodur. hatta orada bile fark etmez.

seni anlıyorum, elisabet. kendini bırakmanı, hareketsiz kalmanı, hayali bir sistem içinde apatiye girmeni anlıyorum. seni anlıyorum ve seni takdir ediyorum. hevesin gecene, tüm ilgin bitinceye kadar bu rolü oynaman gerektiğini düşünüyorum."

  şimdi anladın mı fikret niye kapandı içine ve hiç konuşmadı? yahut orhan veli niye hep dalga geçti her şeyle herkesle? 

filmdeki diyalog şöyle bitiyor: "o an geldiğinde diğer rollerini bıraktığın gibi,bunu da bırakırsın..." buradan bu isimlerden çok uzak bir isme gideyim mi?  comte de lautreamont'a gidelim mi? (alkış, kıyamet "git git" diye inliyor stadyum) peki ey karî seni mi kıracağım.. peki niye lautreamont'a geldik? çünkü onun şiiri, kişinin persona'larıdan vareste olduğu anların şiiridir. abimize göre "istek" (cinsel istek) ve "doyum" (çoğu zaman cinsel doyum) insanın yegane kendi olduğu alanlardır. yani personalarımız yoktur bu anlarda. bu yüzden aşık olduğumuz kişilerdir salt bizi tanıyabilenler. (ve ihtimal ki sonralayın bizden en çok iğrenenler de onlardır) 

'dehşetin aldatıcı serabı gösterdi sana kendi hayaletini' derken lautreamont aslında ne demek istiyordu? (bunu anana sorsana delikanlı) 

Maria Callas dinlerken katlanan sadelik

fevkalade memnunum dünyaya geldiğim için diyebildiğimiz anlar önemli. neitzsche gibi söylersek bu anlar "sonrasızca yeniden gelmeli" anlardır. bu anlarda yaşamı duyumsar ve iyi ki gelmişim dünyaya derim. buraya yazamam o anları, sen de merak etmiyorsundur zaten ey kari. ama var öyle anlar. başkaları için önemlş anlar, günler pek bir şey ifade etmez bana. gereksiz,saçmadır doğum günleri, evlilik yıldönümleri vs. aslolan bir iki an vardır o anlar önemlidir sadece. o anların yüzü suyu hürmetine yaşarız çoğunlayın. bir an vardı mesela o an aklıma geldikçe hep "sigara içmeseydim, başlardım o an" derim her hatırladığımda o anı. neyse bu başka bahis, anın sahibine bir gün anlatırım belki bunu kim bilir.

çocuktum. cuma akşamı trt 1'de şu dizi başlarken televizyon karşısında kendimi her şeyi unutup diziyi izlerdim:

hastaydım maddie'ye (cybill shepherd). belki de ilk aşık olduğum kadındı kendisi, çocuktum, onu düşünmeden uyuyamıyordum. ne bileyim işte..
sonra istanbul'da galip abiyle mavi köşk diye bi birahanede içerdik. gaziosmanpaşa'da bi birahane. bir de lodos vardı. sonra benim tek başıma gittiğim bakırköy'de martı diye bi birahane vardı. iğrenç bir yerdi ama gidiyordum. sonra çıkıp yürüyordum gri bir paltom vardı. kırmızı winston içiyordum.

o amına koduğumun uçağı orada düşecekti ya

requiem for a birthday

epeydir bir gelenek oldu. evde yalnız başına içerek doğum günüme girmek. ben bu satırları yazarken şunu dinliyorum:

ortam şu halde: (ışığı açtım tabii): "masa da masaymış ha" gördüğün gibi ey kari..

saçma işte neresinden baksan sisyhpos gibi yaşayıp gidiyoruz. bilenbilir bütün şairler bir yana sergei yesenin bir yanadır benim için sırf şu dizeleri yazdığı için olsa gerek:

"Yeni bir şey değil ölüp gitmek bu yaşamdan,
Ama yaşamak da daha yeni değil kuşkusuz." (belki bilmezsin ey kari jim morrison abimiz de çok severdi sergei yesenin abimizi ve this the end şarkısı yesenin'in "hoşçakal" şiirinden mülhemdir. 

insan kendinin değerli olmasını istiyor ve hatta en çok bunu istiyor. kendinden sonra ne

kalacağını bilmek istiyor. alkolün ve yalnızlığın şairi edip cansever "sonrası kalır" da bunu 

sorunsallar: 

On Kalır benden geriye dokuzdan önceki on 

Dokuz değil on kalır 

On çiçek, on güneş, on haziran 

On eylül, on haziran 

On adam kalır benden, onu da 

Bal gibi parlayan, kekik gibi bunalan 

On adam kalır.

 ....

 Ne Kalır benden geriye, benden sonrası kalır ,Asıl bu kalır. "

 benden de geriye kala kala benden sonrası kalacak sadece sanırım; yani: hiçbir şey. bu da bir şey

aslında hiçbir şey bırakmadan kimsenin hayatında önemli bir yer işgal etmeden
öylece göçüp gitmek. 

doğum gününde bunları düşünmek çok anlamlı değil biliyorum. gereksiz bir melankoli yaratmak gibi bir gaye de hasıl olmadı bünyede ama genç değilim artık. dünyayı değiştiremeyeceğimi anladım. artık yolda gördüğüm güzel bir kadının peşine düşmüyorum işi gücü bırakıp. rastgele bir otobüse, trene binip yolculuklar yapmıyorum. kitapları hep aynı raflara diziyorum. yaşa/yorum; sevin emi yorum. 

çölde çay yahut fotoğraf

"çocukluğunuzun bir öğleden sonrasını, öyle ki, hayatınızı onsuz düşünemediğiniz, sizi derinden etkilemiş bir öğleden sonrayı, daha kaç kez anımsayabilirsiniz ki? belki dört, beş kez daha. belki o kadar bile değil. dolunayın çıkışını daha kaç kez izleyebileceksiniz? belki yirmi. ama yine de, her şey sonsuzmuş gibi gelir." 

gün içerisinde çağrılmaksızın gelen anlık görüntüler var. bunları yazmayı düşünüyordum, yazdım da birkaç tanesini ama sonradan vazgeçtim niyeyse. fotoğrafları anların taşıyıcısı olduğundan mıdır nedir sevdim bu yüzden. neyse işte devam edecem sonra. 

(bir gün sonra gelen edit) devamlayın,

belki de hayatım boyunca ilk defa gördüğüm bir rüyadan sonra korkup uyuyamadım dün gece. rüyamda uyuyordum. battaniyeyi kafama kadar çekmiştim. üzerime bir türlü ne olduğunu tam kestiremediğim garip bir canlı geliyordu. biraz mekanik bir şey gibiydi. sonra elini uzatıp battaniyeyi çekti tam o sırada uyandım ve ben de elinmle battaniyeyi çekip yüzümü açmıştım. rüyayla gerçeğin birleşmesi, rüyadaki benle gerçekteki ben'in birleşmesi (hadi bir edebiyat terimiyle adlandırayım bu durumu) ikizleşme çok sık olmaz bana. olsa da bu denli ürkütücü olduğunu hatırlamıyorum hiç. birkaç gün önce bir film izlemiştim bir romancının romanını yazma sürecini  izleten bir film: 

kahraman bir süre sonra bir romanın ana karakteri olduğunu anlıyor ve duruma müdahale etmek istiyordu. filmi izlerken orhan pamuk'un "beyaz kale" romanındaki ikizleşme tekniği gibi diye not almıştım. bir ara epey kafa yormuştum bu ikizleştirme tekniği üzerine. belki ondandır bu rüya bilmiyorum. sanırım başka bir hayatı (hayatları) özlemenin bir şekilde sembolik dışavurumu bu tip rüyalar, romanlar vs. bilmiyorum ama bildiğim bir şey var ki bütün bir insan ömrü başka hayatları özleyip varolan hayatı yaşamak zorunda olmaklığımızla özdeş.

dünkü rüyada belli belirsiz yatakta uyuyan beni boğmaya gelen kişinin/şeyin yine ben olduğumu düşündüm uyanınca. şu halde, rüyadaki ben olmak istediğim bendim ve gerçek olan yani uyuyan beni boğarak olmak istediğim ben'e ulaşmak istiyordum. kim bilir. 

fark etmişsindir ey kari. kafka gibi rüyalar görüyorum. yani olsun o kadar da. bir çobanın rüyasıyla benim rüyam bir olabilir mi?

Karakterin Ölümü veya Karakterin Silinmesi

Karakterin Ölümü veya Karakterin Silinmesi

Modernizm öncesi insanın büyük idealleri, büyük davaları gerçekleştirme hayali vardı. Bu yüzden destan kahramanları hep olağanüstü özellikleri olan insanlardır. Bununla birlikte modernizmin hemen öncesi dönemin büyük paylaşım savaşlarına sahne olduğu bir dönem olması nedeniyle bu dönemin insanı da büyük idealleri, davaları olan insan modelleri çıkardı ortaya. Modernizmin hemen öncesi Avrupa’sında neredeyse birbirleriyle savaş halinde olmayan millet, ülke yok gibiydi. Bu dönemin Avrupa’sında hakim sanat akımı ise Romantizm ve Realizm’di. Romantik ve Realist aydınlar, sanatçılar, romancılar bu savaş ortamının çıkardığı kahramanların üzerine yazdı ve düşündü. Nitekim İdris Küçükömer Cuntacılıktan Sivil Topluma adlı eserinde bu durum için şöyle bir tespit yapar:

Yanılmıyorsam 1960 senesi başlarında idi, Londra’da Tate Galerisinde, Romantik döneme ait resim sergisi açılmıştı. Galeriye girince karşıda, galerinin merkezinde oda duvarı büyüklüğünde bir resim duruyordu şahlanmış bir atın üstünde uçuşan peleriniyle romantik dönem idealizmini sembolize eden herkesin tanıdığı bir Fransız generalini gösteriyordu. General Napolyon’ndu: Bu ideal öyle zorlu, sarsıcı coşkun duyguları temsil ediyordu ki, Germen Goethe, milletinin orduları Jena’da onun tarafından yenilince müteessir olmayacak: Lord Byron Elbe dönüşü Napolyon’un muvaffak olmasını arzu ettiğini ilan edecek ve Waterloo’da kendi milletinin ordularına mağlup olduğunu işitince de “bunun için kahroldum” diyebilecektir. Crlyle de bir ingiliz olarak “Bizim son Büyük Adamımız” yargısına varacaktır. Nietzsche ona hayran olacak ve “İyi Avrupalı” olarak onda, kendi idealinin en modern sembolünü görecekti. Hegel, onu “Dünyanın at üstündeki ruhu” diye kabul edecekti. (Küçükömer, 1994: 35)

İdris Küçükömer’in de işaret ettiği gibi bu dönemin (modernizmin hemen öncesi) aydınlarının, sanatçılarının hayran oldukları kahraman Napoleon Bonaparte’idi. Doğaüstü güçleri olmayan; sıradan bir askerken başarı merdivenlerini bir bir tırmanarak tüm dünyayı etkileyen bir komutan olan Napoleon’un bu karizmatik kişiliği Avrupa edebiyatının roman kahramanlarına da sirayet etti. Ahmet Hamdi Tanpınar, Bizde Roman adlı makalesinde bu durum için çok önemli bir tespit yapar:

Napoleon’dan sonra Avrupa’da kendisinde insanlığın üstüne çıkmak hakkını bulan bir tip moda olmuştur. Bu örnek bütün Avrupa’yı dolaştı ve her yerde XIX uncu asrın sonuna kadar fikir ve sanat aleminin biricik meselesi oldu ve bütün edebiyatçıları besledi  (vurgu bana ait) ve bütün bu adamlar birbirlerini okuyorlar, tekrarlıyorlar, tamamlıyorlardı. (Tanpınar, 2005: 49)

Nitekim, başarı merdivenlerini hırsla tırmanmak isteyen Balzac’ın Felix’ini, tutkulu bir aşkın esiri olmaktansa intihar etmeyi tercih eden Turgenyev’in nihilist Bazarov’unu ve Goethe’nin Genç Werther’ini, Hugo’nun çelik gibi iradeli, sağlam karakterli Jean Valjean’ını, Nietzsche’nin Zerdüşt’ünü, Dostoyevski’nin kendini bütün insanlığın üzerinde gören ve bu yüzden kendinde her şeyi yapma hakkı olduğunu iddia eden Raskolnikov’unu: Napoleon Bonaparte’nin tezahürü şeklinde okumak son derece anlamlıdır.

Yukarıda bahsedilen dönem aynı zamanda burjuvazinin devrimci çağıdır. Burjuvazinin devrimci çağı aynı zamanda devrimci roman kahramanlarını doğurdu. 20. Yüzyılla beraber artık devrimci özelliğini kaybederek insanlığa vaat ettiği özgürlüğün sadece sınırlı bir kesim için olduğu ortaya çıkan kapitalizmin sindirdiği, yabancılaştırdığı, gettolara hapsettiği insanlar için özgürlük güzel bir hayal olarak kaldı. Bu insanın değil büyük idealleri hayata geçirmek, yaşamını idame ettirebilmekten başka bir amacı kalmamıştı. Yönetici klikler için, değeri sadece planlama teşkilatlarının tuttuğu istatistiki verilerin içindeki bir rakamdan ibaret olan bireyin romanı nasıl olacaktı peki? İşte bu sıradanlaştırılmış, yok sayılmış insanın özne olduğu romanlardaki kavramlar artık ruhuna Napoleon Bonaparte’nin ruhundan üflenmiş güçlü, asil, tutkulu kahramanlar gibi değil içinde bulunduğu sistemin tam da kendini sildiği, yok ettiği gibi silik olacaktı.

Sistemin ötekileştirdiği, aidiyet sorunu çeken modern bireyin romanının kahramanını öteki tip roman kahramanlarından ayırmak için protagonist kavramı imal edilmiştir. Adına özgenliğinden ötürü protagonist denilen bu başkarakterlerin genele olan marjinalliği romanlarda birçok şekilde dile getirilebilir fakat modernist yazarlar başkarakterlerin silikleşmesini en çok karakterlerini adlandırırken ortaya koyarlar. Modrernist edebiyatın en önemli temsilcilerinden Franz Kafka’nın kahramanlarına ad seçmesi bu duruma son derece orijinal bir örnektir:

Kafka’nın kahramanlarının adları olduğunda, bu tür adlar gülünç ve anlamsız olur; belirsiz ve tartışmalı bir kökenden oldukları için tanımlayıcı olmak yerine kafa karıştırırlar. Öyle görünüyor ki, bu adların işlevi çoğunlukla adlandırmadaki anlamsızlığı ifşa etmek ve adlandırmanın imkansızlığını göstermektir. Fakat zaten Kafka’nın başlıca romanlarının kahramanlarının adı bile yoktur. (Bauman, 2003: 236)

Kafka ve genel anlamda diğer modernist yazarlar, ne kendi hayatının ne de tarihin bir öznesi olmayarak silikleşen bireye ad vermeyerek ya da gülünç adlar vererek bireyin bu durumuna işaret etmişlerdir. Elinor Fuchs, modern edebiyatçıların bu çabasını şu şekilde özetler: “Bir zamanlar aksiyonun yerini almış olan Karakter’in bu kez kendisi gölgede kalmıştır.” (Fuchs, 2003: 225) Modern yazarlar, gölgede kalan, silikleşen karakterin bu durumunu ya onlara isim vermeyerek ya da gülünç, saçma isimler vererek göstermişlerdir. Tarihi değiştiren, dönüştüren güçlü bireyden yaşamını devam ettirecek temel ihtiyaçları için bütün bir ömrünü heba eden bireydeki bu silinme/eksilme modern romanda birçok şekilde tezahür eder fakat hiç biri yazarların kahramanlarına ad verme konusundaki bu tavrı kadar açık değildir.

Bizde kahramanın silikleşmesini/ölmesini kahramanına ad vermede dıştalayan en önemli isimlerden biridir Yusuf Atılgan. Atılgan, Aylak Adam romanının baş kişilerine  bir isim vermek yerine bunları ancak istatistiki bir veride anlamlı olabilecek bir türden bir harflendirmeyle kodlamıştır: C.  ve B.. Roman boyunca kendisine bir tutamak arayan C. bu tutamağı bulamamış bu yüzden kendini gerçekleştirememiş yani eksik kalmıştır tıpkı adı gibi. Aynı durum B. için de söz konusudur. C. B.olmadan; B. de  C. olmadan eksiktir. Roman boyunca C. kendisini tamamlanmış hissettirecek tutamaklardan hiçbirini bulamamış ve bu yüzden kendisini tesadüflerin akışına bırakmıştır. Tesadüflerin akışına bırakmış olmanın sonucu olarak da kendi hayatının öznesi olamamıştır tıpkı emeğine yabancılaşmış kalabalıkları oluşturan diğerleri gibi:

─ İçiyorum da kurtulabiliyor muyum? Belki yalnız baş ağrısından…

─ Ya içmediğin zamanlar?

─ O zaman ararım.

─ Hep arayacaksın sen. Ya resim ya kitap…

─ Tutamak sorunu. İnsanın bir tutamağı olmalı.

─ Anlamadım.

─ Tutamak sorunu dedim. Dünyada hepimiz sallantılı, korkuluksuz bir köprüde yürür gibiyiz. Tutunacak bir şey olmadı mı insan yuvarlanır. Tramvaylardaki tutamaklar gibi. Uzanır tutunurlar. Kimi zenginliğine tutunur; kimi müdürlüğüne; kimi işine, sanatına. Çocuklarına tutunanlar vardır. Herkes kendi tutamağının en iyi, en yüksek olduğuna inanır. Gülünçlüğünü fark etmez. Kağızman köylerinden birinde bir çift öküzüne tutunan bir adam tanıdım. Öküzleri besiliydi, pırıl pırıldı. Herkesin, “ – Veli ağanın öküzleri gibi öküz, yoktur,” demesini isterdi. Daha gülünçleri de vardır. Ben, toplumdaki değerlerin ikiyüzlülüğünü, sahteliğini, gülünçlüğünü göreli beri, gülünç olmayan tek tutamağı arıyorum: Gerçek sevgiyi! Bir kadın.  Birbirimize yeteceğimizi, benimle birlik düşünen, duyan, seven bir kadın! (Atılgan, 2009: 152) 

Bu satırlardan da anlaşılacağı üzere C. kendisini hayata bağlayacak tutamaktan yoksundur. C.’yi sadece gerçek sevginin bir tutamak olabileceğine inandıran şey ise C.’nin insanlara yabancılaşmasıdır. Bu yüzden C. toplumsallaşamamakta yani kendisini tamamlayacak öteki(ler)den mahrum durumdadır. Bu yüzden anlatıcı, C.’nin hayata tutunmak için verdiği bu çabada henüz bir sonuca ulaşamadığı için onun ismini eksik bırakmış, tamamlamamıştır. Aynı durum B. İçin de geçerlidir; Çünkü B.’yi tamamlayacak kişi de C.’dir. Şu halde C., B. Olmadan; B. de C. olmadan eksik, kendini tamamlayamamış bu yüzden de silik karakterlerdir.

C. ve B.’nin bu tamamlanmamışlığının, eksikliğinin adlarına yansımışlığının aksine romandaki hemen tüm kişilerin adı bellidir.  C’nin teyzesi Zehra Hanım, ressam arkadaşları Sadık, Kemal, Necmi; hizmetçisi Eleni; birlikte olduğu ama yanlış kadın olduklarına hükmedip ayrıldığı Ayşe ve Güler… Bu durum B. cephesinde de paralellik arz eder: B.’nin bir süre flört edip yanlış kişi olduğuna karar verip terk ettiği Erhan, en yakın arkadaşı Güler vs.’nin de adı verilmiştir romanda hep. Çünkü bu insanlar bir anlamda hayata tutunabilmiş insanlardır. Ya da C.’nin onları tanımladığı şekliyle “Eli Paketliler Sokağında” oturan kişilerdir bunlar. Peki ama modern hayat bu insanları da silikleştirmemiş miydi? Şüphesiz öyle fakat yine C.’nin tabiriyle bu insanlar kendilerini sisteme angaje etmenin bir yolunu bulmuş insanlardır. Sistemin kendilerine sunduğu şeyler bu insanlar için yeterli görülmüş ve bir anlamda bu insanlar sistemle zımni bir anlaşma yaparak hem sistemi onaylamışlar hem de sistem tarafından onaylanmışlardır. Diğer bir deyişle bir ev ya da bir araba satın alabilmek için bütün bir ömrünü çalışarak geçirmeyi göze almış ve böylece bir anlamda “kendilerini tamamlamıştır” romanın kişileri; fakat iki eksikle: C. ve B.

Devamlayın, yazar tarafından C.’ye isim verilmemesine neden olan bu ayrıksılığını ya da diğer bir deyişle C.’nin genele marjinallik arz eden durumunu –Oğuz Atay’ın “Tutunamayanlar” romanındaki yerinde tabiriyle- C.’nin “küçük burjuva ayinleri”ne katılmayı reddetmesinde hatta bu “ayinleri” küçümsemesinde de görürüz. Örnekleyin, C.’nin parasal işlerini idare eden avukatının onu bir yılbaşı davetine çağırması; C.’nin o davetteki olası diyalogları, eğlenceleri tasavvur ederken neredeyse midesi bulanacak kadar tiksinmesi yahut Ayşe ile bir yazlık pansiyonda kalırken orada birlikte zaman geçirmek zorunda kaldığı ailenin olağan yaşantısını küçümsemesi ve kendinin oraya ait hissedememesi C.’nin genele marjinalliğine işaret eder. Bununla birlikte, yılbaşı davetine katılanların ya da pansiyondaki yazlıkçıların C.’nin küçümsediği tüm bu şeyleri adeta bir ibadet gibi telakki etmeleri de savımı desteklemesi adına dikkate değerdir.

Genelde modernist yazarların özelde Yusuf Atılgan’nın kendi hayatının öznesi olamayan insanın bu yönüne vurguyu kahramana ad verirken dıştalamasını Atılgan’ın bir diğer romanı Anayurt Oteli’nde de görüyoruz:  Yazar, burada da yalnız ve anlamdan yoksun bir hayat yaşayan Zebercet’in bu anlamdan yoksun hayatına uygun bir isim seçerek modern edebiyatın karakterin silinmesini anlatmak için seçtiği kahramanlara ad vermeme ya da saçma bir ad verme tercihine uygun bir seçim yapmıştır. Anlatıcı, tıpkı Zygmunt Baumann’ın Kafka’nın anlamdan yoksun yaşayan kahramanları için kahramanlarına anlamsız ya da gülünç isim seçme tespitine uygun bir şekilde adlandırmıştır kahramanını. Zebercet’in kelime olarak bir anlamı vardır fakat Zebercet sözcüğü bir isim olarak alışılagelmiş bir isim değildir. İşte bu isim seçimi bize, hem adlandırmanın anlamsızlığına; hem de farklı, silikleşmiş bir bireyin bu yönüne uygun bir seçim yapıldığını göstermiştir.

Anayurt Oteli’nde de yine tıpkı yukarıda Aylak Adam için söylediğimiz romanın baş kişilerine ad vermeyip diğer kişilerin adlarının verilmesine benzer bir durum söz konusudur. Fakat tek farkla: Burada baş kişilerden birine alışılmışın dışında bir ad diğer baş kişiye ise hiç ad verilmemiştir. Fakat diğer geri kalan roman kişilerindeki adlandırma durumu Aylak Adam’la paralellik arz eder: Ortalıkçı kadın Zeynep, Konağı otele çevirten Keçecizade Rüstem Bey, Zebercet’in babası Ahmet, annesi Saide (otelde kalmaya gelen ve Zebercet’in sevişmelerini izlediği öğretmen kadının adı da Saide’dir bu arada.), emekli subay olduğunu söyleyen Mahmut Görgün… Burada ismini bilmediğimiz -ismi söylenmeyen- ve romandan anlaşıldığı üzere Zebercet’in kendisini tamamlayacağını düşündüğü kişi olan kadına da Tıpkı Aylak Adam’ın B.’si gibi bir ad verilmemiş ve “Gecikmeli Ankara treniyle gelen kadın” gibi belirsiz bir ad verilmiştir. Gecikmeli Ankara treniyle gelen kadın otele gelene kadar sıradan bir hayat yaşayan Zebercet, kadının otele gelmesi, otelden ayrılması ve Zebercet’in onun otele geri döneceğine dair beklentisi içindeki dönemde önemli değişiklikler yaşar. Bu değişiklik Zebercet için bir anlamda alışkanlıkların kırılmasıdır. Zebercet bıyığını keser, hiç gitmediği yerlere gidip tanımadığı insanlarla konuşur, sinemaya gider… Gecikmeli Ankara treniyle gelen kadın, Zebercet’in kendini tamamlamasının ve bu yönüyle de hayatının anlamı gibi olmuştur adeta. Kadını beklerken geçen zaman, Zebercet’in hayatının en anlamlı günleri gibidir. Bu bekleyiş günleri ve bir türlü gelmeyen kadın bize Samuel Beckett’in “Godot’yu Beklerken” oyununu çağrıştırır. Gecikmeli Ankara treniyle gelen kadın bir anlamda Zebercet’in Godot’udur. (Burada bir ad olarak Godot’un da alışılagelmiş bir isim değil yazarın uydurduğu bir ad olduğunu anmakta fayda var.) Nasıl ki oyunda Beckett tarafından, Godot gelirse oyundakilerin hayatına bir anlam katacağı gibi bir izlenim verilmişse; yazar da bize Gecikmeli Ankara treniyle gelen kadın gelirse Zebercet’in hayatının anlamlanacağını, tamamlanacağını hissettirmiştir. Fakat Gecikmeli Ankara treniyle gelen kadın gelmez (tıpkı Godot gibi)  ve Zebercet kendini tamamlama fırsatını yitirdiğine karar vererek intihar eder. Zebercet’in intihar etmesi de savım için bir argümandır: Burada dikkat edilirse gerek C. gerekse de Zebercet kendilerini tamamlayacak, hayatlarını anlamlı kılacak kişilerden yoksunlardır; fakat bu kişilerden sadece birisi intiharı seçmiştir: Zebercet. C. ise intihara meyilli biri olmasına rağmen intihar etmiyordur çünkü B.’nin bir yerlerde yaşadığına emindir. Hatta romanın sonlarına doğru B.’yi de görür fakat aksilik yetişemez ona. Bu da C.’nin hayatta kalmasının bir dinamiği olur ve C. yaşamayı tercih eder. Oysa aynı durum zebercet için geçerli değildir. Çünkü Zebercet,  Gecikmeli Ankara treniyle gelen kadın’ın gelmeyeceğine emindir: “Kadın gelmezdi artık. Yürüdü, odadan çıkarken bir haftadır yanan ışığı söndürdü.” (2000: 38)