taşların yerli yerine oturması yahut her şey yerli yerinde

 tanpınar'ın çok sevdiğim bir şiiridir "her şey yerli yerinde" şiiri. bahsetmek istediğim asıl şey bu değil ama bu defa gerçekten buraya yazdığım son yazı bu galiba. yani cidden son olmasını bu defa gerçekten istiyorum. birkaç defa daha yazmayacağım buraya demiştim ama onlarda genellikle yazmamam gerektiğini düşündüğüm için yazmayacağım buraya artık diyordum fakat bu defa yazmamam için bir neden olduğundan değil artık yazmak istemiyorum sanırım; ondan bu defa. 

"Her şey yerli yerinde; masa, sürahi, bardak,

Serpilen aydınlıkta dalların arasından

Büyülenmiş bir ceylan gibi bakıyor zaman

Sessizlik dokunuyor bir yerde yaprak yaprak…" 

bir yer geliyor aslında hayat dediğimiz şeyin herkesin kendi hayatındaki şeyleri yerli yerine koyma çabasından ibaret olduğunu fark ediyor insan. (bugün 26 ocak çarşamba. saat sabah 10. kahve içiyorum şu an. perdeyi açtım; yakmayan bir güneş odaya hem çok güzel bir sıcaklık hem de güzel bir doğal ışık veriyor.) hiç kimse kendi hayatı söz konusu olduğunda düzensizliğe ve boşluğa tahammül edemiyor. hemen her şeyi yerli yerine koyma çabasına girişiyor en ufak bir sarsıntıda herkes. iş arkadaşları şuraya / aile şuraya / eski arkadaşlar şuraya / bu koltuk buraya / ev işleri / yatırımlar / çocuğun okulu / vs. hemen bunları yerli yerine koyup sonra da bunları yerli yerine koymamış  (koyamamış belki de) insanların hayatına özenmek, bazen kıskanmak ama tüm bunları hiçbir şekilde kendi düzenini bozmadan yapmak... (çünkü aslında hepimiz köpek gibi biliyoruz ki tutku dediğimiz yahut yaşama sevinci dediğimiz şey düzensiz olanda hissedilebiliyor sadece.)

 (izlediğimiz filmler, okuduğumuz romanlar falan da  hep böyle değil mi ya? her şeyin yerli yerinde olduğu bir hayatları, evleri olan birileri mesela, para verip hayatındaki hiçbir şeyin yolunda gitmediği insanların hikayesini anlatan filmleri izliyor, romanları okuyor. "eternal sunshine of the spotless mind"* filmi burada söylemek istediğim her şeyi o kadar güzel özetler ki; her şeyi darmadağın olmuş birinin her şeyi yerli yerine koyma çabasının beyhudeliğini; her şeyini yerli yerine koyabilmiş milyonlarca insan konforlu bir şekilde izledi / izliyor / izleyecek. 

"tüm bunları yeni mi fark ettin sığır" diyebilirsiniz. hayır yeni fark etmedim tabii ki, yeni kabullendim diyelim. bu basit gerçeği fark etmemek için salak olmak gerekir; ortalama bir zeka seviyesine sahip herkes bu yalın gerçeği çok rahat fark eder fakat bazıları kabullenemez ya da geç kabullenir demek istiyorum. 

tanpınar'ın yukarıdaki dörtlüğünde zaman bir ceylanın bakışı üzerinden somutlanmış. günlük hayatımız içinde zamanı fark etmeyiz. (süreyi kast emiyorum) fark ettiğimizde ise zamanı -işte burası filmin koptuğu yer oluyor- durdurmak isteriz ama nasıl ki ormanda gördüğümüz bir ceylana uzun süre bakamazsak zamanı da uzun süre duyumsayamayız ve bu gerçeklik her şeyi yerli yerinde görmeye iter bizi. her şey ya yerli yerindedir ya da olmalıdır. hepsi bu. her şey yerli yerindeyken kaçırdıklarını da sanat gösterir insana ve kısa bir katarsisle onarır ruhunu insanın ve her şeyin yerli yerinde olduğu dünyaya huzurla gitmesini sağlar. 

"New Orleans'taki bu uzun, yağmurlu akşamüstlerini sevmez misiniz? Hani saatin gerçek zaman olmayıp elimize bırakılmış sonsuzluktan bir parça olduğu.. ve hiçbirimizin onunla ne yapması gerektiğini bilmediği anları" hangi filmden ya da romandan aklımda kalmış bu cümle bilmiyorum, bakmak da istemedim şimdi neyse ne sikerler... ne yapmam gerektiğini bilmediğim sorumsuzluk zamanlarından ne yapmam gerektiğini... öf neyse ya 

 son yazı olduğu için vurucu bir şeyler yazıp vurucu bir şarkıyla bitirmek istiyordum ama aklıma çok da bir şey gelmedi. yani ne güzel bir şarkı ne de vurucu bir cümle. gerçi bazen öyle dümdüz, iddiasız bir şekilde bitirmek gerekir, sıradan bir insan gibi. hadi eyvallah.

 28 ocak sabah editi: yukarıda anlatmaya çalıştığım şeyleri estetik olarak bir cümleyle özetlemiş aşık ruhsati, o geldi sabah sabah dilime. türkü sevmem bilen bilir -aslında sevmemeye çalışırım sanırım- ama binlerce türküyü hiç abartısız binlerce türküyü değil sözleriyle yöresiyle biliyorum of ya sikerler hala kendimi anlatmaya çalışıyorum, aşık ruhsati yukarıda anlatmaya çalıştığım şeyi bir cümleyle şöyle özetlemiş bunu yazıp çıkacam: 

"Herkes diyarında muhabbetinde / Bilmem bizi ne civara yazmışlar" 

şu lavuklar güzel söylemiş daha doğrusu istisnasız okuyan herkes hızlı okumuş hatta müslüm gürses bile ilginç bir şekilde hızlı okumuştu bu koşma'yı; bir tek bu lavuklar yavaş ve düzgün okumuş:

"Herkes diyarında muhabbetinde" yani herkesin her şeyi yerli yerinde, bence. :) 

tanıdığım herkesten alacaklı olmam üzerine

 Kendimi herkesten alacaklı olarak hissediyorum ama ortada alınacak bir şey de yok.  aklıma gelmiyor yani alacaklı olduğum şey. Bundan alacaklıyım evet ama ne almalıydım; bu kişi bana neden borçluydu onu bilemiyorum, hatırlayamıyorum bir türlü. her şey çok kötü ya. daha da kötüsü; çok güzel şeylerin bizatihi kendisi çok kötü. "içinde kötülük barındırmayan bir güzelliği anlayamıyorum" derken bunu mu kast ediyordu acaba baudelaire? cümleyi eksik kurmuşum: çok güzel olması gereken bir şeyin içerisinde gizil olarak bir kötülük barındırması ve benim bundan ötürü kendimi o şeyden / kişiden alacaklı hissetmem; tüm bunlar yeterince kötü. belki de böyle olması da iyidir bir yönüyle; çünkü insanı hayata bağlayan bir yönü de var böyle hissetmenin ama yine de alacaklı olmak aslında bir çeşit eksik olmaklığa da işaret ediyor doğal olarak. 

eğitim fakültelerinin geri zekalı bir argümanı vardır, kendini gerçekleştirme diye. bütün eğitim fakültelerinin ana mottosu gibidir adeta bu. eğitim fakültesi hocalarının kahir ekseriyesi bu mevzuyu yanlış anlamıştır kanımca. çünkü kendini gerçekleştirmekle tamamlanmak aynı şey değildir. söz gelimi iyi bir atlet olmak isteyen birinin iyi bir atlet olma çabası ve sonunda iyi bir atlet olması kişinin kendini gerçekleştirmesidir but iyi bir tenisçi olan bu kişi eksik olduğu şey ya da şeylere dönük olarak tamamlanmış olmayacaktır iyi bir tenisçi olduğunda. somut bir şey olmak kendini gerçekleştirmek değildir sayın onun bunu çocuğu eğitim bilimciler. kendini gerçekleştirmek asla ve asla, hiçbir zaman, hiçbir surette başkasının yerinde olmak istemeden hayatını yaşayabilmek demektir. doktora yapmak istiyordum, yaptım. kendimi gerçekleştirmiş ol(a)madım ben. ben sadece şu an doktora yapmış ve fakat x'in yerinde olmak isteyen eksik biriyim. 

"You know the rest" tamamını göstermeye / anlatmaya gerek yok. Gerisini biliyor bi şekilde beni tanıyan herkes zaten. Tanıyan Herkesin zihninde bir şekilde ilk tanıdıkları halimle kalmak isterim feci şekilde; çünkü gerçekten bilen bilir sadece başlangıçlarda iyiyimdir. aslında herkes sadece başlangıçta iyidir ama hiç kimse ilk başta olduğu haliyle uzun süre tekrar edemez kendini. etse bile hiç kimse kendini tekrar eden birini ilgi çekici bulmaz bir süre sonra. sadece utanma hissi olan insanlar kendini tekrar etmeden devam edebilir bir süre daha. onları da severiz zaten. mai ve siyah'ın ahmet cemil'ini sevmekten yorulamaz kimse çünkü o ve onun gibiler hep bir taze edayla karşılar bizi. ("bir taze edaya kailiz biz" derken şeyh galip yoksa?) 

"Verdiği utangaçlık için Tanrı'ya şükrediyorum. Utangaçlığım beni yozlaşmaktan koruyor." 

 

durduk yerde adamın... yahut sadece ayağım kaydı Noddles sadece ayağım kaydı

 en azından başlıkta biraz kibar olmak... ola ki okuyan varsa ürkütmek istemedim sanırım ama bilen bilir ki bu çok eski bir ekşi sözlük klişesidir ve tamamı "durduk yerde adamın amına koyan şarkılardır". herkesin vardır (mıdır) bilemem tabii ama böyle çok patetik olmasa da hatta bazen neşeli bile olabilen ama bir yerinde yahut bir yönüyle durduk yerde adamın amına koyan şarkılar var. 2 hafta önce cumartesi sabah okula giderken natalie imbruglia çalmaya başladı birden radyoda. istanbul'da istiklal'de bi yerde dinlerken çok sonra bu şarkıyı seveceğim aklıma gelmezdi. aslında niye sevdiğimi falan da bilmiyorum. öyle harika bir melodisi yahut harika sözleri falan yok ama müthiş bir ironisi vardı. eğlenceli gibi bir şarkıydı ritmi falan ama sözleri böyle tam da eğlenceli değil gibiydi. hafif bir hüzün vardı, bir sitem bile denemez belki. bir hüznü kocaman bir hüznü  kabullenmenin verdiği bir rahatlık vardı sanki. bir pop müzik şarkısı için biraz iddialı ama değil gibi de. askere gitmeden önceki son günlerdi. bi arkadaşın evinde yabancı müzik yayını yapan bir kanalda klibini de izlemiştim. klip, benim şarkıyı algılayışımla uyumlu gibiydi; daha bi sevmiştim bu yüzden şarkıyı. torn sözcüğünün anlamına bakmıştım sözlükten.  "yırtılmak, kopmak" gibi  anlamları vardı sözcüğün.. sürüden ayrılmak yani genel olana aykırı düşmek gibi çevirebiliriz sanırım türkçeye sözcüğü. neyse

"You are a little late, I am already torn" diyordu şarkının bir yerinde natalie abla. binlerce parçadan oluşan çok büyük bir puzzle'ın eksik bir parçasının veya yüz parçasının eksik olması arasında niceliksel olarak olsa da niteliksel olarak herhangi bir fark yoktur. sen biraz geciktin ben de tamamlanamadım ve bu yüzden de genele angaje olamadım gibi bir anlam verilebilir işte as i know. 

istanbul'a ilk atandığımda daha doğrusu atanmadan hemen önce sonbaharın ilk günlerinde yeni bir şarkı dönmeye başlamıştı müzik kanallarında. sonra istanbul'a atanmıştım işte, istiklal caddesinde gezerken falan kitapçılarda çalmaya başlamıştı bu şarkı, yani baya popüler olmuştu. Starsailor'un - Poor Misguided Fool şarkısı işte. cd'sini almıştım hemen. sonra da gidip sony discman almıştım bir tane ilk maaşım yatmıştı; o zamanlardı işte.  yüzlerce kez dinlemiştim sanırım bu şarkıyı. 

neyse vazgeçtim bu mevzudan yani 1 hafta önce yazmıştım yukarıdakileri ama bilmem devam ettirmek gelmedi içimden. 

bu çok garip -peculiar mı demeliydim ksfdgsfgia- e.e. cummings, faulkner okumak istiyorum orijinal dilinden hepsi bu dedim geçenlerde bir yerde. ana dili ingilizceydi bunu dediğim kişi, üstelik de amerikalıydı eleman ama muhtemelen hiç okumadı bunları ve bu yüzden de anlamadı beni ihtimal. ben de çok uzatmadım. kitap okumanın gereksiz bir şey olduğunu anlayabilecek kadar okudum. (gerçekten ingilizce mütercim tercümanlık okuma isteğimin altında  bundan başka bir neden yatmıyor. neyse bunu anlatmak çok da kolay değil; aslında daha doğrusu bu bir sebep de değil ya sanırım. 

neyse durduk yerde adamın amına koyan şarkılara devam edeyim. türkçede böyle bir şarkı yapılma olasılığı sıfırdır. tabii ki melodi anlamında demiyorum çok da sağlam bir melodisi yok zaten bu şarkının ama sözlerle uyumu enfestir enfes.. türkçedeki şarkılarda biz aşkı ya verdiği acıyla yahut da coşku ve mutlulukla anlatırız. tabii çoğunlayın batı edebiyatı ve şarkılarında da böyledir bu ama bu şarkıda joan baez abla buruk bir acı ve hak edilmemiş bir lüksün verdiği haz gibi hatırlıyor. bunu da ancak joan baez abla yapabilirdi zaten tabii bunda aşık olduğu kişinin bob dylan olmasının da etkisi vardır; kim bilir... dsadhfhsş şarkıcı olup da  nobel edebiyat ödülünü alabilen birine şarkı yapıyorsan ve üstelik de ona aşıksan sike sike iyi bir şarkı yapmak zorundasın. 

"our breath comes out white clouds

mingles and hangs in the air

speaking strictly for me

we both could have died then and there" bunu türkçe bir şarkıda bulamazsınız. mealen: "nefeslerimiz havada beyaz bulutlar gibi / birbirlerine dolanıyor ve asılı kalıyorlar / sadece kendi adıma diyorum / ikimiz de o an orada ölebilirdik" bunu türkçe bir şarkıda duyamayız. sürrealist benzetmeler bizde pek olmadı ne rock şarkılarda ne de popta. belki biraz teoman'ın baladlarında vardır bu tarz benzetmeler ama onlar bu kadar güçlü ve nesnel bağlılaşımı bu kadar kuvvetli değildir. (türkiye'de nesnel bağlılaşım'ı cümle içerisinde kullanabilen 8 kişiden biriyim kısdjfasdjlfjsadikias e o kadar t.s. eliot okuduk aq fsdgjsidfisdf)  

bir de sebebini bilmediğim,  bir şekilde beni sarsan bir şarkı var

kendimi tanıdığımdan beri  nasıl bir cümle bu aq ama cidden böyle bir şey var işte bir yer geliyor insan kendini tanımaya başlıyor. bu acaip bir şey, acaip bir ilgi.. başkası olma isteği ya da daha düzgün bir ifadeyle başkasının yerinde olma isteği: bütün bir sanat budur aslında. bunu umberto eco ve orhan pamuk'tan daha iyi anlayan çıkmadı; belki bir de ben ha bir de pink floyd var ya... kendimi konumladığım yere bak: umberto eco, ben, orhan pamuk, pink floyd... good squad ha? :) benim adım kırmızı'yı okuyanlar anladı ne denemek istediğimi gerçi çok karmaşık şeyler söylememişimim okumayanlar da anlamıştır... 

Sahnede çalan Müziğin, Rodrigo'nun "concierto de aranjuez"e benzerliği ilginç. Bir rivayete göre Rodrigo, ispanya iç savaşı sırasında vurulup düşen bir gerillanın düşme anına yaktığı bir ağıta;   bu sahnenin müziğini yapan ennio morricone'nin çocuk yaştaki bir mafya adayının vurulup düşme anıyla "selam çakması" niyeyse yadırgatıcı gelmiyor. Ama derdim bu değil.  Malum sergio leonne'nin "once upon a time in america" filminden bir sahne bu. Çocuk vurulmuştur ama Noddles'a "sadece ayağım kaydı Noddles" der. Vurulduğu için değil ayağı kaydığı için düştüğünü söylemektedir çocuk ; üstelik bunu vurularak düştüğünü kesinkes bilen birine söylemektedir. son nefesini verirken bile kendini kandırma çabası... Daha doğrusu kendini kandırırken başkasını da buna inandırma çabası, üstelik son nefesini verdiğini bildiğin anda bile bunu yapma motivasyonu... Nietzsche, Bütün felsefesini insanın bu motivasyonunu kırmaya adadı ama insanda niye böyle bir motivasyon var? niye "sadece ayağım kaydı Noddles; sadece ayağım kaydı"?

bir de bu şarkı var durduk yerde değil her zaman adamnın amına koyan şarkılardandır. klibi de her zaman adamın amına koyar. kadın adamı öptüğünde denize bakar. nehir denize kavuşmuştur (mudur) I don't know, neyse her neyse... 

devam edebilirim çünkü bir sürü şarkı var durduk yerde adamın amına koyan ama gerek yok sanırım. 10'larca şarkıyı not almıştım buraya ekleyeyim diye ama garip bir şekilde sıkıldım ve zaten konu da dağılmış yazdıklarıma bir baktım da. ve tabii buradan da klasik bir bülent aytok özaltıok özelliğine daha şahit oluyoruz: bekleneni verememek :) kimsenin benden bir şey beklediği falan yoktur tabii demek istediğim bu değil. kendimden beklediğim şeyi ben kendime veremiyorum